ὑπὸ Βασιλείου Κέκη, Καθηγητοῦ Χειρουργικῆς
Μιὰ μικρὴ εἰσαγωγὴ γιὰ τὶς πηγὲς τῆς ἀποψινῆς μου ὁμιλίας. Οἱ βιβλιογραφικὲς καὶ ἠλεκτρονικές μου προσβάσεις πάρα πολλές. Ὅμως ἐπιτρέψτε μου νὰ ἀναφέρω δύο ἐπώνυμες, ποὺ συνιστῶ ἐνθέρμως νὰ τὶς ἀποκτήσετε καὶ ἐσεῖς φεύγοντας, μιὰ καὶ βρίσκονται στὴν ἔξοδο τῆς αἰθούσης μας.
Ἡ μία εἶναι τῆς Ἑλληνίδας Θεοδώρας – Ἰωαννίδου Καρακασόγλου συναδέλφου ὀδοντιάτρου, Ποντίας στὴ καταγωγή, μὲ τίτλο «Ὅσοι δεν γελάσαν ποτὲ» πρόσφατη ἔκδοση τοῦ Γορδίου καὶ ἀφορᾶ τὸν Γολγοθὰ τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ τῶν προσφύγων κατοίκων τοῦ Πόντου. Τὸ βιβλίο αὐτὸ ξέχωρα τὸ ἀγαπῶ καὶ ὅταν τὸ διάβασα, γιὰ καιρὸ ἔμεινε δίπλα στὸ κομοδίνο μου. Μοῦ θύμιζε σὰν παιδὶ ἕνα κομμάτι ἀπὸ τὴν εὐρύτερη οἰκογένειά μου ποὺ ἔζησαν πρόσφυγες στὶς παράγκες τοῦ «μπαρουτάδικου» σημερινοῦ Αἰγάλεω !!
Ἡ ἄλλη μου πηγὴ εἶναι τῆς Τουρκάλας Pervin Erbin γεννημένης στὸ Ντεγιαρμπακὶρ τῆς Τουρκίας πτυχιούχου Κοινωνικῆς Ἀνθρωπολογίας καὶ Ἱστορίας τοῦ Παν/μίου τῆς Ἄγκυρας που ἐργάζεται ὡς ἐρευνήτρια στὸ Ozgur University Forum Vafti, μὲ τίτλο «Anatolu’ya Agltyordu Niobe (Ἡ Νιόβη θρηνοῦσε γιὰ τὴν Μικρά Ασία) μεταφρασμένο στὰ Ἑλληνικὰ ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Τσουκάτου.
Ἔκανα αὐτὴ τὴν εἰσαγωγὴ γιὰ νὰ κάνω ἐξ ἀρχῆς ξεκάθαρο πὼς ὅ,τι θὰ λεχθεῖ δὲν εἶναι ἑτερόβαρο οὔτε στὴν μιὰ πλευρὰ οὔτε καὶ στὴν ἄλλη. Θὰ πρέπει ὅμως νὰ σᾶς ἐξομολογηθῶ σὰν ἀντικειμενικὸς ἐρευνητὴς ὅτι τὸ βάρος τὸ ἔριξα στὴν Pervin Erbin γιατὶ μιλάει γιὰ τὸν Πόντο ἔξω ἀπὸ συναισθηματισμοὺς καὶ μένει στὴν ἱστορικὴ ἀλήθεια τῶν γεγονότων «ἐκ τῶν ἔνδον» ποὺ γιὰ τὸ σημερινὸ μελετητὴ μένει ἡ ἀπορία – ἐρώτηση: Πῶς κυκλοφόρησε ἡ ἔκδοση αὐτὴ στὴ γείτονα χώρα;
Ὁ Σαράντος Καργάκος, φίλος ἀγαπητὸς κι ἐκλεκτὸς ἱστορικὸς ἔκανε ἕνα ταξίδι στὸν Πόντο καὶ στὶς ἀναμνήσεις του ἔγραψε:
«Ἕνα ταξίδι στὸν Πόντο εἶναι πάντα ἕνα ταξίδι στὸν Πόνο. Εἶναι ἕνα ταξίδι βουτηγμένο στὸ δάκρυ. Ἴσως γι’ αὐτὸ ὅταν ἀνέβαινα στὶς 22 Ἰουνίου στὴν Παναγία τοῦ Σουμελᾶ, μέσα ἀπὸ τὸ δασικὸ μονοπάτι – μόνο 45 λεπτὰ ἀνηφορικὸς δρόμος – τὰ μάτια τοῦ οὐρανοῦ ἔσταζαν δάκρυα κρουνηδόν. Ἔμοιαζαν μὲ τὴν καρδιά μου!».
Κυρίες καὶ Κύριοι, Εἴχα τὴν ἴδια ἀκριβῶς ἐμπειρία καὶ ἑγὼ στο πρῶτο μου ταξίδι στὴν Παναγία τοῦ Σουμελᾶ γι’ αὐτὸ δικαιολογῆστε μου καὶ τὸν τίτλο τῆς ὁμιλίας μου Πόντος – Πόνος. Καὶ τώρα στο θέμα μας.
ΠΟΝΤΟΣ
Πόντος ὀνομάζεται ἡ περιοχὴ τῆς Μ. Ἀσίας ποὺ βρίσκεται κατὰ μῆκος τῶν παραλίων τοῦ Εὐξείνου Πόντου, στὸν ὁποῖο ὀφείλει καὶ τὴν ὀνομασία της καὶ ἐκτείνεται σὲ σχῆμα τόξου ἀπὸ τὸ Βατοὺμ μέχρι τὶς ἐκβολὲς τοῦ ποταμοῦ Ἄλυ καὶ τὴν Σινώπη. Τὸ ὄνομά του ἀρχικὰ ἦταν Ἄξενος Πόντος.
Γρήγορα ὅμως ἡ ὀνομασία Ἄξενος ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὸ Εὔξεινος Πόντος. Γιὰ αὐτὴ τὴν μετονομασία ὑπάρχουν διάφορες ἐξηγήσεις, σημαντικότερη εἶναι αὐτὴ τοῦ Στράβωνος, ὁ ὁποῖος χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει «Ὕστερον δὲ Εὔξεινον κεκλῆσθαι, τῶν Ἰώνων ἐν τῇ παραλίᾳ ἀποικίας κτισάντων».
Μία ἄλλη σημαντικὴ ἀναφορὰ γιὰ τὰ παράλια τοῦ Πόντου καὶ τὴν κατάσταση τῶν ἐκεῖ Ἑλληνικῶν ἀποικιῶν ποὺ ξεπερνᾶ τὴ σφαίρα τῆς «μυθολογίας» καὶ ἀνήκει στὴν ἱστορία γίνεται ἀπὸ τὸν Ξενοφῶντα στὴν γνωστή «Κύρου Ἀνάβαση». Εἶναι ἐκεῖ ὅπου ἀκούστηκε τὸ θάλαττα-θάλαττα, ὅταν οἱ στρατιῶτες του ἀντίκριζαν τὰ παράλια τοῦ Εὔξεινου Πόντου.
Ὁ Πόντος κατὰ τοὺς πρώτους ἱστορικοὺς χρόνους, ἐμφανίζει μία ἔντονη κινητικότητα λόγῳ τοῦ πλούτου τῶν περιοχῶν τῶν παραλίων του ἰδίως σὲ μεταλλεύματα προσελκύοντας τὸ ἐνδιαφέρον τῶν Ἑλλήνων ἀποίκων, οἱ ὁποῖοι ἀργότερα δημιούργησαν καὶ ἄλλες πόλεις καὶ σημαντικὲς ἀποικίες, ὅπως Ἡράκλεια, Σινώπη, Σαμψούντα, Οἰναῖον, Κοτύωρα, Κερασούντα καὶ τέλος τὴν Τραπεζούντα.
Τὸ 1204 ἡ Κωνσταντινούπολη ἔπεσε στὰ χέρια τῶν Λατίνων-Σταυροφόρων. Ἦταν τότε ἡ στιγμὴ ποὺ ὁ Πόντος μὲ κορυφαία τὴν Τραπεζούντα κλήθηκε νὰ παίξει τὸ σημαντικό του ρόλο σὰν στυλοβάτης τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους.
Μετὰ τὴ κατάληψη τῆς Κων/πολης καὶ ἐνῷ ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία διαμελιζόταν, ὁ Ἀλέξιος Κομνηνὸς ἵδρυσε στὴν Τραπεζούντα τὴν ὁμώνυμη αὐτοκρατορία, φιλοδοξώντας νὰ ξεκινήσει ἀπὸ ἐκεῖ ἀγῶνα γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Σταυροφόρους. Ἡ Αὐτοκρατορία αὐτὴ διατηρήθηκε μέχρι τὸ 1461 ὅπου καὶ καταλύθηκε ἀπὸ τὸν Μωάμεθ.
Μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Τραπεζούντας καὶ τὴν κατάκτηση τοῦ Πόντου ἀπὸ τοὺς Τούρκους ἄρχισε ἡ φυγὴ τῶν κατοίκων ἀπ’ τὰ παράλια τῆς Χώρας. Ἄλλοι κατευθύνθηκαν πρὸς τὴ Νότιο Ρωσία, ἐνῷ ἄλλοι μεταφέρθηκαν στὴν Κωνσταντινούπολη, τῆς ὁποίας ὁ πληθυσμὸς εἶχε ἐλαττωθεῖ μετὰ τὶς σφαγὲς καὶ τὶς λεηλασίες τῶν κατακτητῶν.
Κυρίες καὶ Κύριοι, Αὐτὰ τὰ λίγα εἶχα νὰ σᾶς πῶ γιὰ τὸν Πόντο.
Τώρα ἦρθε ἡ ὥρα νὰ μιλήσουμε γιὰ τὸν Πόνο.
Ὁ Paul de Veou σὲ ἄρθρο του ποὺ δημοσιεύτηκε στὸ χρηματοδοτούμενο ἀπὸ τὸ ΝΑΤΟ περιοδικὸ Revue Militaire Generale τὸ 1962, μὲ τίτλο «Τὸ Ἀρμενικό-Κουρδικὸ πρόβλημα», ὑποστηρίζει ὅτι τὸ 1910 ὁ συνολικὸς πληθυσμὸς τῆς Τουρκίας ἦταν 14,2 ἑκατομμύρια ἄνθρωποι.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, τὸ 1914 ζοῦσαν στὴ Μικρὰ Ἀσία τέσσερα ἑκατομμύρια Τοῦρκοι, συμπεριλαμβανομένων καὶ αὐτῶν τοῦ Καυκάσου. Τὰ δύο τρίτα τοῦ πληθυσμοῦ ἀποτελοῦνταν ἀπὸ τοὺς Κούρδους, τοὺς Ἕλληνες, τοὺς Ἀρμενίους καὶ ἄλλες ἐθνότητες, Λαζούς, Ἑβραίους, Τσιγγάνους, Συροχαλδαίους, Ἄραβες, Κελντάνι κ.ἄ.
Σύμφωνα μὲ τὰ στοιχεῖα τοῦ 1914, στὴν Τουρκία ζοῦσαν 1,9 ἑκατομμύρια Ἀρμένιοι, 3,2 ἑκατομμύρια Κοῦρδοι, 2 ἑκατομμύρια Ἕλληνες. Ἔχοντας ὑπ’ ὄψιν μας αὐτὰ τὰ στοιχεῖα, μποροῦμε να ποῦμε ὅτι τὰ ὑπόλοιπα 3,1 ἑκατομμύρια τοῦ πληθυσμοῦ ἀνῆκαν στὶς ὑπόλοιπες ὁμάδες. Τὸ βασικὸ συμπέρασμα ποὺ συνάγεται ἀπὸ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα εἶναι ὅτι σημαντικὸ μέρος τοῦ πληθυσμοῦ πέρα ἀπὸ τοὺς Τούρκους ἦταν Κοῦρδοι, Ἀρμένιοι καὶ Ἕλληνες. Κατὰ συνέπεια, οἱ δυνάμεις ποὺ θὰ ἀντιστέκονταν στὴν ἐθνικὴ ὁμογενοποίηση ποὺ θὰ ἐφήρμοζε τὸ νέο κράτος ἦταν ὅσοι ἀνῆκαν σὲ αὐτὲς τὶς ἐθνικὲς ὁμάδες, ἐκτὸς φυσικὰ τῶν Τούρκων. Οἱ ὑπόλοιποι, ἐπειδὴ ζοῦσαν διασκορπισμένοι δὲν διέθεταν σημαντικὴ πληθυσμιακὴ δύναμη καὶ γι’ αὐτὸ θὰ μποροῦσαν νὰ συνθλιβοῦν εὔκολα στό «τουρκικὸ γουδί». Ἔχοντας, βέβαια, ὑπ’ ὄψιν τὴ δημογραφική, κοινωνικο-οἰκονομικὴ καὶ πολιτιστικὴ κατάσταση τῶν Κούρδων, τῶν Ἀρμενίων καὶ τῶν Ἑλλήνων, διαπιστώνει κανεὶς ὅτι δὲν ἦταν εὔκολο νὰ χτυπηθοῦν στὸ κοπανιστήρι ποὺ προαναφέραμε. Γι’ αὐτὸν τὸν λόγο θὰ προσπαθήσουν νὰ ἄρουν ὅλα τὰ ἐμπόδια ποὺ θὰ προκύψουν στὴν ἐπίτευξη τῆς ἐθνικῆς ὁμοιογένειάς τους, χωρὶς νὰ παραιτηθοῦν οὔτε μιὰ στιγμὴ ἀπὸ τὴ βία, ποὺ εἶναι σταθερὸ στοιχεῖο τῆς πολιτικῆς τους, δοκιμάζοντας φυσικὰ διαφορους τρόπους.
Ἔλυσαν τὸ πρόβλημα τῶν Ἀρμενίων διαπράττοντας ὁμαδικὲς σφαγὲς καὶ ἐκτοπισμοὺς τὸ 1915. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν οὐσιαστικὰ ἐξαφάνισαν μιὰ μεγάλη ἐθνικὴ ὁμάδα ποὺ δὲν μποροῦσαν νὰ τὴν ἐκτουρκίσουν. Τὸ πρόβλημα τῶν Ἀρμενίων λύθηκε μὲ τὸν ἐκτοπισμὸ τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν ἔξω ἀπὸ τὰ σύνορα τοῦ νέου κράτους καὶ τὴν σφαγὴ μεγάλου μέρους τοῦ πληθυσμοῦ τους. Πράγματι, σήμερα ἡ Τουρκία δὲν ἔχει κανένα ἀρμενικὸ πρόβλημα-πέρα ἀπὸ τὴν ὑποχρέωσή της νὰ ἀπολογεῖται στὰ διεθνῆ βήματα στὶς καταγγελίες γιὰ τὴ γενοκτονία.
Εἶχε ἔρθει ἡ σειρὰ νὰ ἐκκαθαριστοῦν οἱ Ἕλληνες, ποὺ ἦταν ἡ δεύτερη μεγαλύτερη ἐθνικὴ ὁμάδα. Οἱ Ἕλληνες, μὲ τοὺς ὁποίους ἔζησαν δίπλα δίπλα, ἔφτιαξαν καὶ λειτούργησαν ἀπὸ κοινοῦ ἕναν πολὺ μεγάλο πολιτιστικὸ ὀργανισμό.
Ὅταν ἀνέλαβαν τὴν ἐξουσία οἱ παντουρανιστὲς Νεότουρκοι τὸ 1913, ἐπειδὴ πρέσβευαν ἕνα διαφορετικὸ πολιτιστικὸ καὶ θρησκευτικὸ σύστημα, θεώρησαν πρόβλημα ποὺ ἀπαιτεῖ ἄμεση λύση τὴν ἐκκαθάριση τῶν Ἑλλήνων, οἱ ὁποῖοι γιὰ δημογραφικοὺς λόγους δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ἐκτουρκιστοῦν. Στὴν περίπτωση τῶν Ἑλλήνων, λόγῳ τῆς δημογραφικῆς τους δομῆς καὶ τοῦ πολιτιστικοῦ τους συστήματος, μειώνονταν οἱ πιθανότητες ἐπιτυχίας τῆς πολιτιστικῆς, τῆς ἐθνικῆς ὁμογενοποίησης ποὺ ἤθελαν νὰ ἐφαρμόσουν οἱ Νεότουρκοι. Ἐπιπλέον, οἱ περιουσίες τους ἦταν τόσο ἑλκυστικές, ποὺ ἄνοιγε στοὺς Νεότουρκους τὴν ὄρεξη νὰ τὶς ἁρπάξουν. Ἡ πλούσια συμμορία ποὺ φλεγόταν ἀπὸ τὸν ζῆλο τοῦ ἐκτουρκισμοῦ ἢ παντουρκισμοῦ τοῦ νέου κράτους λογάριαζε νὰ ἀναδειχθεῖ μὲ τὰ κεφάλαια καὶ τὶς περιουσίες τῶν Ἑλλήνων. Οἱ καμπάνες σύντομα θὰ ἀρχίσουν νὰ χτυποῦν πικρά, ὀδυνηρὰ γιὰ τοὺς Ἕλληνες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
Ἀκολουθεῖ ἡ σειρὰ μιᾶς ἄλλης μεγάλης ἐθνικῆς ὁμάδας τῶν Κούρδων. Ἡ ὁμάδα αὐτή, ποὺ ἔχει τὶς ἴδιες θρησκευτικὲς πεποιθήσεις, ἀποτελεῖ τὴν πλειονότητα τοῦ γεωγραφικοῦ χώρου, ἀνατολικὰ τῆς χώρας στὸν ὁποῖο ζεῖ καὶ ὑπερέχει ἀριθμητικὰ ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες καὶ τοὺς Ἀρμενίους. Κατὰ συνέπεια, οἱ σφαγὲς καὶ οἱ ἐκτοπισμοὶ ποὺ ἐφαρμόστηκαν ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν Ἀρμενίων δὲν μποροῦν νὰ ἐφαρμοστοῦν μὲ ἐπιτυχία καὶ σὲ αὐτούς.
Δὲν εἶναι οὔτε σκοπός μου μὰ καὶ οὔτε ἁρμοδιότης μου νὰ ἀσχοληθῶ μὲ τὸ Κουρδικὸ πρόβλημα πλὴν ὅμως παρακολουθώντας τὰ τελευταῖα γεγονότα στὴν περιοχὴ τῆς Μέσης Ἀνατολῆς στὸ διαδίκτυο, διεπίστωσα πὼς ἡ ἵδρυση τοῦ κράτους τῶν τσιχαντιστῶν ἦρθε σάν «μάνα ἐξ οὐρανοῦ» στὴν γείτονα χώρα γιὰ νὰ σκορπίσει τὴν ἰδέα τοῦ κράτους τῶν Κούρδων ἀφοῦ τοὺς δίνεται ἀνέξοδα ἡ εὐκαιρία κάποιοι ἄλλοι νὰ ἀσχοληθούν μὲ τὴν λύση τοῦ κουρδικοῦ προβλήματος χρησιμοποιώντας τὴν ἴδια μέθοδο τό «γουδὶ καὶ τὸ γουδοχέρι» ποὺ αὐτὴ τὴ φορὰ τὸ λέμε «τσιχαντιστές».
Καὶ τώρα ἂς γυρίσουμε πίσω στὸν δεύτερο στόχο στοὺς Ἕλληνες, ποὺ ἀριθμοῦσαν 2.000.000 ἄτομα στὴ Μικρὰ Ἀσία, στὶς ἀρχὲς τοῦ 1914. Οἱ καμπάνες ἄρχισαν νὰ χτυποῦν τώρα γιὰ αὐτούς. Ἐπειδὴ ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς ἦταν διασκορπισμένος σὲ πολλὲς περιοχὲς τῆς Μικρὰς Ἀσίας, ὅπως ἡ Μαύρη Θάλασσα, ὁ Μαρμαράς, τὸ Αἰγαῖο, ἡ Καππαδοκία, δὲν ἦταν εὔκολος ὁ ἀφανισμός του μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ποὺ ἔγινε ἡ σφαγὴ τῶν Ἀρμενίων. Ἀφενὸς ἡ δημογραφικὴ κατανομὴ τοῦ πληθυσμοῦ, ἀφετέρου ἡ ἀρνητικὴ στάση τῆς διεθνοῦς κοινῆς γνώμης ποὺ δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸν διωγμὸ καὶ τὴν γενοκτονία τῶν Ἀρμενίων, ἔκανε πολὺ δυσκολη τὴ γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων.
Βέβαια, ἡ καταστάσῃ αὐτὴ δὲν τοὺς ἀνάγκαζε νὰ παραιτηθοῦν καὶ ἀπὸ τὰ σχέδια ἐθνοκάθαρσης, ἀφοῦ οἱ λύσεις ποὺ μποροῦσε νὰ ἐπινοήσει ἡ παράδοση τοῦ συνωμοτικοῦ κράτους καὶ τοῦ κόμματος Ἕνωση καὶ Πρόοδος συνεργαζομένου με τούς «ἁμαρτωλούς» Γερμανοὺς ἦταν ἀνεξάντλητες.
Ἐδῶ ἐπιτρέψτε μου νὰ κάνω μιὰ παρένθεση αἰτιολογώντας τὸν χαρακτηρισμό «Ἁμαρτωλοὺς Γερμανούς» ποὺ τὸ πῆρα ἀπὸ τὴν Erbin, στὸ βιβλίο της «Ἡ Νιόβη θρηνούσα γιὰ τὴν Μικρὰ Ἀσία» σελ. 50 !!!
Ὅταν πλησίαζε ὁ Πρῶτος Πόλεμος Μοιρασιᾶς, οἱ Ἄγγλοι, οἱ Γάλλοι καὶ οἱ Ἰταλοὶ ἐκπρόσωποι ἀποχώρησαν ἀπὸ τὸ Duyun-u. Umumiye. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὴν αὔξηση τῆς ἐπιρροῆς τῶν Γερμανῶν καὶ τῶν Αὐστριακῶν σὲ αὐτὸν τὸν φορέα. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ βοήθησε τὸ κόμμα Ἕνωση καὶ Πρόοδος ποὺ εἶχε ἐπωμιστεῖ τὴν ἐπίλύση τοῦ προβλήματος τῆς διαιώνισης τοῦ κράτους, χρειαζόταν πολὺ αὐτὰ τὰ λεφτά. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἡ Γερμανία, ἐνθουσιασμένη ἀπὸ τὴν εὐκαιρία ποὺ τῆς παρουσιάστηκε νὰ ἐδραιώσει τὴν οἰκονομικὴ ἡγεμονία της στὰ πλούσια ἐδάφη τῆς Μικρὰς Ἀσίας, δὲν ὑπῆρχε κάτι ποὺ νὰ μὴν τὸ κάνει, γιὰ νὰ ἄρει ὅλα τὰ ἐμπόδια ποὺ θὰ παρουσιάζονταν. Ἡ φυσικὴ ἐπιρροή ποὺ ἀσκεῖ ἡ ἐξαγωγὴ κεφαλαίου τῆς παρεῖχε τὴ δύναμη νὰ ἐπηρεάζει καὶ νὰ κατευθύνει τὴν πολιτικὴ καὶ κοινωνικὴ ζωή.
Τὸ κόμμα Ἕνωση καὶ Πρόοδος παρέδωσε στοὺς Γερμανοὺς ὅλες τὶς σημαντικὲς διοικήσεις τοῦ ὀθωμανικοῦ στρατοῦ.
Ὅπως ἐπίσης καὶ ὅλες τὶς σημαντικὲς ὑπηρεσίες τοῦ Ὑπουργείου Ἄμυνας ποὺ βρίσκονταν ὑπὸ τὸν ἔλεγχο τῶν Γερμανῶν. Οἱ Γερμανοὶ δὲν ἔστειλαν μόνο τοὺς ἀξιωματικοὺς τους στοὺς Ὀθωμανούς, ποὺ ἦταν, σύμμαχοί τοὺς στὸν Πρῶτο Πόλεμο τῆς ΜοιρασΙᾶς, ἀλλὰ καὶ ἕναν στρατὸ εἰδικῶν ποὺ ἀπαρτιζόταν ἀπὸ ἐμπόρους, ἀρχαιολόγους, κοινωνιολόγους, οἰκονομολόγους, γιατρούς, μοναχούς, καὶ ἐκπαιδευτικούς. Βασικὴ ὑποχρέωση αὐτοῦ τοῦ στρατοῦ ἦταν ἡ ἐνδελεχὴς ἔρευνα ὅλων τῶν πτυχῶν τοῦ μικρασιατικοῦ χώρου. Βασιζόμενοι σὲ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα θὰ προσδιόριζαν ποιὰ ἦταν τὰ συμφέροντα τῶν Γερμανῶν σὲ αὐτὸν τὸν τόπο. Τὸ ἑπόμενο στάδιο αὐτῆς τῆς διαδικασίας ἦταν ἡ γενναιόδωρη προσφορὰ συμβουλῶν γιὰ τὴν καθοδήγηση τῆς πολιτικῆς, οἰκονομικῆς καὶ κοινωνικῆς ζωῆς μὲ βάση τὰ γερμανικὰ συμφέροντα.
Μία ἀπὸ τὶς συμβουλὲς αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων ἀπέβλεπε στὴν ἀπομάκρυνση, δηλαδὴ στὴν ἐκκαθάριση ἀπὸ τὸν μικρασιατικὸ χῶρο, ἐκείνων τῶν στοιχείων ποὺ μποροῦσαν νὰ προβάλλουν ἐμπόδια στὶς διαδικασίες ἀνάπτυξης τῶν οἰκονομικῶν δραστηριοτήτων τους σὲ αὐτὴ τὴν περιοχή. Καὶ τὰ στοιχεῖα αὐτὰ ἦταν οἱ Ἕλληνες καὶ οἱ Ἀρμένιοι, ποὺ κρατοῦσαν στὰ χέρια τους τὶς θέσεις-κλειδιὰ στοὺς τομεῖς παροχῆς ὑπηρεσιῶν, ἐμπορίου καὶ βιομηχανίας τῆς ὀθωμανικῆς οἰκονομίας. Μὲ τὴ θέση ποὺ κατεῖχαν οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ἀποτελοῦσαν τήν «πιὸ παραγωγικὴ μερίδα» τῆς οἰκονομίας καὶ μποροῦσαν νὰ ἐμποδίσουν τὶς δραστηριότητες τοῦ γερμανικοῦ κεφαλαίου, καὶ τὴ θεμελίωση του πάνω στὴν ἐθνικὴ καὶ θρησκευτικὴ ὁμογενοποίησή του. Τὸ κοινωνικὸ σύνολο ἔπρεπε νὰ ἀποτελεῖται ἀπὸ Τούρκους καὶ μουσουλμάνους καὶ τὸ κράτος νὰ ἀναδιοργανωθεῖ στηριζόμενο σὲ αὐτὴ τὴν τουρκική, μουσουλμανικὴ κοινότητα.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἡ Μικρὰ Ἀσία ἐπὶ χιλιάδες χρόνια φιλοξενοῦσε μία ἑτερογενῆ κοινωνικὴ συνύπάρξη καὶ οὐδέποτε εἶχαν καταγραφεῖ συγκρούσεις θρησκευτικοῦ ἢ ἐθνικοῦ περιεχομένου μεταξὺ τῶν λαῶν ποὺ ζοῦσαν στὰ ἐδάφη της. Γιὰ τὴν ὑλοποίηση ὅμως τῶν σχεδίων τοῦ κόμματος Ἕνωση καὶ Πρόοδος καὶ τοῦ γερμανικοῦ ἰμπεριαλισμοῦ ἔπρεπε ἀπαραίτητα νὰ στραφοῦν αὐτοὶ οἱ λαοὶ ὁ ἕνας ἐναντίον τοῦ ἄλλου.
Αὐτὲς οἱ ἑστίες μίσους, ἔχοντας πλήρη ἐπίγνωση ὅτι ὁ ἀποτελεσματικότερος τρόπος γιὰ νὰ φέρεις ἀντιμέτωπους τοὺς λαοὺς εἶναι ἡ δημιουργία «συσσωρευμένου μίσους», ἐνεργοποίησαν μὲ μεγάλη ζέση τοὺς μηχανισμοὺς σοβινιστικῆς προπαγάνδας.
Γιὰ νὰ ἐμπεδώσω τὰ πιὸ πάνω σᾶς διαβάζω τὸ περιεχόμενο ἑνὸς φυλλαδίου ποὺ διανεμήθηκε στοὺς κεντρικοὺς καὶ ἀνατολικοὺς νομοὺς τὸ 1912 ποὺ ἔγραφε τὰ ἀκόλουθα: «Ἐὰν ἐμεῖς οἱ Τούρκοι πεινᾶμε καὶ βασανιζόμαστε, ὑπεύθυνοι γιὰ ὅλα αὐτὰ εἶναι οἱ γκιαούρηδες, ποὺ κρατοῦν στὰ χέρια τους τὸ βίος καὶ τὸ ἐμπόριό μας! Μέχρι πότε θὰ κλείνουμε τὰ μάτια μας στὴ θρασύτητα καὶ τὴν ἐκμετάλλευσή τους ; Μὴν ἀγοράζετε προϊόντα τῶν γκιαούρηδων. Νὰ διακόψετε κάθε εἴδους ἐπαφὲς μαζὶ τους… Γιατὶ ἔχετε ἀνάγκη τὴ φιλία τους; Τὶ κερδίζετε ἀπὸ τὴ δῆθεν ἀδελφικὴ συμβίωση μαζὶ τους; Ἐσεῖς τοὺς προσφέρετε μὲ εἰλικρίνεια τὴν ἀγάπη καὶ τὸν πλοῦτο σας, ἀλλὰ ἐκεῖνοι…». Αὐτὸ τὸ ἔγγραφο τὸ διένειμε στὴ Μέση Ἀνατολὴ ἡ Deutsche Palestin Bank, δηλαδὴ ἡ Γερμανικὴ Τράπεζα Παλαιστίνης.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ οἱ προπαγανδιστὲς τῶν Νεοτούρκων ἔτρεχαν ἀπὸ ἄκρη σὲ ἄκρη στὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ ἔλεγαν δημόσια: «βρομεροί, ἄπιστοι (γκιαούρηδες), σκύλοι». «Αὐτοὶ εἶναι χειρότεροι ἀπὸ τὴν πανούκλα». «Εἶναι φίδια ποὺ τοὺς θρέφουν οἱ μουσουλμάνοι στὸν κόρφο τους». «Αὐτὴ ἡ χώρα ἀνήκει στοὺς Τούρκους, στοὺς μουσουλμάνους». Κατὰ συνέπεια, «ἡ χώρα δὲν θὰ βρεῖ τὴ γαλήνη της ἂν δὲν διωχτοῦν ὅλοι αὐτοὶ οἱ γκιαούρηδες».
Κυρίες καὶ Κύριοι,
Αὐτὰ τὰ πολὺ λίγα γιὰ νὰ μιλήσουμε καὶ αἰτιολογήσουμε καὶ τὸ θέμα τῆς συμμετοχῆς τῶν Γερμανῶν στὸ ὅλο πρόβλημα τῆς ἐκκαθάρισης καὶ τῆς ὁμοιογενοποίησης τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
Καὶ συνεχίζουμε μετὰ τὴν παρένθεσή μας.
Ἕνας ἀπὸ τοὺς σημαντικοὺς διοικητὲς τοῦ ὀθωμανικοῦ στρατοῦ, ὁ Βεχὴπ Πασάς, ἑτοίμασε, τὸν Νοέμβριο τοῦ 1916 «μαζὶ μὲ τοὺς Γερμανοὺς συμβούλους του ἕνα σχέδιο στρατιωτικῆς ἀσφάλειας». Τὸ σχέδιο προέβλεπε ὅτι «γιὰ λόγους ἀσφαλείας ἔπρεπε νὰ μεταφερθοῦν ὅλοι οἱ χριστιανοὶ ποὺ ζοῦσαν στὸ ρωσικὸ μέτωπο, πενήντα χιλιόμετρα πίσω ἀπὸ τὸ σημεῖο ἐκεῖνο».
Ἡ κήρυξη τοῦ πολέμου ἐκ μέρους τῆς Ρωσίας τὸν Μάρτιο τοῦ 1916 καὶ ἡ ἐπέλαση τοῦ στρατοῦ της ἀπὸ τὸ Μπατοὺμ καὶ τὸ Κὰρς στὰ ὀθωμανικὰ ἐδάφη ἦταν ἡ πρόφαση γιὰ τὴν ἐκπόνηση καὶ τὴν ἐφαρμογὴ αὐτοῦ τοῦ σχεδίου. Τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ Ἕλληνες κάτοικοι τῆς Μαύρης Θάλασσας ἦταν χριστιανοὶ ὀρθόδοξοι πιθανὸν νὰ ὁδηγοῦσε στὴ συμμαχία τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν μὲ τοὺς Ρώσους, κάτι ποὺ θὰ προκαλοῦσε σοβαρὸ πρόβλημα ἀσφαλείας γιὰ τοὺς Ὀθωμανούς.
Γιὰ τὴν ἀποφυγὴ λοιπὸν αὐτοῦ τοῦ ἐνδεχόμενου ἔπρεπε οἱ Γερμανοὶ καὶ οἱ Ἑνωτικοὶ νὰ λάβουν κάποια προληπτικὰ μέτρα.
Μὲ τὰ μέτρα αὐτὰ ἑξασφαλιζόταν ἡ μετακίνηση ὅλων τῶν χριστιανῶν ποὺ ζοῦσαν στὴν περιοχὴ τῆς Μαύρης Θάλασσας, ἀπὸ τὴν Τρίπολη τοῦ Εὐξείνου, τὴν Μπάφρα, τὴ Σαμσούντα μέχρι τὴ Σινώπη σὲ ἀπόσταση πενήντα χιλιομέτρων νοτιότερα.
Τὸν Νοέμβριο τοῦ 1916 τέθηκε σὲ ἐφαρμογὴ αὐτὸ τὸ σχέδιο. Σὲ συνθῆκες βαρυχειμωνιᾶς, μὲ φοβερὸ κρύο καὶ χιόνι, ἀνάγκασαν ὅλους τοὺς Ἕλληνες ὀρθοδόξους χριστιανούς, ἀδιακρίτως ἡλικίας, νέους, γερούς, γυναῖκες καὶ παιδιά, νὰ μετακινηθοῦν στὰ νότια, χωρὶς ἐπιπλέον νὰ τοὺς ἐπιτρέψουν να πάρουν μαζί τοὺς τίποτα πέρα ἀπὸ ἐλάχιστα χρειώδη ποὺ μποροῦσαν νὰ μεταφέρουν. Ἡ διαταγὴ δὲν εἶχε ἐξαιρέσεις. Δὲν ἔδειξαν τὴν παραμικρὴ ἐπιείκεια οὔτε στοὺς ἀρρώστους, οὔτε στοὺς ὑπερήλικες ποὺ δὲν μποροῦσαν νὰ ταξιδέψουν.
Οἱ τσέτες, ποὺ ὁρμοῦσαν στὰ χωριὰ καὶ τὶς κωμοπόλεις ποὺ ἐγκαταλείπονταν ἀπὸ τοὺς ξεριζωμένους, ἀρχικὰ ἐπιδίδονταν –κατ’ ἐντολὴν πάντα τῆς Μυστικῆς Μιλιταριστικῆς ὀργάνωσης Teskilat-I Mahsusa- σὲ λεηλασίες καὶ στὴ συνέχεια ἔκαιγαν καὶ κατέστρεφαν τὰ πάντα, ὥστε νὰ μὴν ἀφήσουν πίσω τίποτα ποὺ νὰ θυμίζουν ἐκείνους ποὺ ἔφυγαν. Οἱ ξακουστὲς θύελλες τῆς Μαύρης Θάλασσας καὶ οἱ καταρρακτώδεις βροχὲς ἀναλάμβαναν νὰ ξεπλύνουν τὰ ἀποκαΐδια. Ἔτσι λίγο καιρὸ μετὰ δὲν θὰ ἔμενε οὔτε ἕνα μικρὸ σημάδι σὲ ἐκεῖνα τὰ μέρη ποὺ νὰ θυμίζει τοὺς Ἕλληνες. Σὰν νὰ μὴν εἶχε ζήσει γιὰ αἰῶνες κανένας ἄλλος λαὸς πέρα ἀπὸ τοὺς μουσουλμάνους σὲ ὁλόκληρη τὴν περιοχὴ ποὺ ξεκινοῦσε ἀπὸ τὴν Τρίπολη τοῦ Πόντου μέχρι τὴ Σαμσούντα καὶ Σινώπη.
Δὲν θὰ ἤθελα νὰ ἀναφερθῶ λεπτομερῶς στὴν ἱστορικὴ μνήμη τῶν σφαγῶν τοῦ ἀμάχου πληθυσμοῦ τῶν Ποντίων, γιατὶ θὰ σᾶς κρατοῦσα ἐδῶ ἀπόψε αἰχμάλωτους μὲ τὸν χρόνο, ἀλλὰ δὲν ἀντέχω στὸν πειρασμὸ νὰ μὴν ἀναφερθῶ στὸ μαζικό, μὰ ὄχι καὶ μοναδικό, σφαγιασμὸ τῆς 4ης Ἰουνίου τοῦ 1921 τῶν 1320 κατοίκων τῆς Σαμψούντας μὲ πρωτεργάτη καὶ ἀρχηγὸ τὸν περιβόητο Τοπὰλ Ὀσμὰν ἀγὰ ποὺ σὰν ἀνταμοιβή του γιὰ τοὺς νεκροὺς ποὺ ἔσπειρε γύρω του, τοῦ ἐδόθη ὁ βαθμὸς τοῦ ἀντισυνταγματάρχη καὶ τοῦ δημάρχου τῆς Κερασοῦντος.
Ἐπιτρέψετέ μου ἄλλη μία μικρὴ παρένθεση μὲ τὸ θάνατο ἑνὸς ἀπὸ τοὺς χιλιάδες ἐθνομάρτυρες τοῦ ποντιακοῦ ἑλληνισμοῦ τοῦ ἥρωα δημοσιογράφου τοῦ Πόντου Νίκου Καπετανίδη, ἐκδότη καὶ διευθυντὴ ἐφημερίδων καὶ περιοδικῶν τοῦ Πόντου.
Ὅταν ὁ Κεμὰλ ἔδωσε τὸ σύνθημα: «ἀφανίστε τοὺς γκιαούρηδες», ὁ δήμιος τοῦ Πόντου Τοπὰλ Ὀσμὰν ποὺ εἶχε φτάσει μὲ τὸ ἀσκέρι του ἀπὸ τὴ Σαμψούντα στὴν Τραπεζούντα, ἐπισκέφθηκε τὸ γραφεῖο τῆς «Ἐποχῆς» γιὰ νὰ δεῖ καὶ νὰ γνωρίσει προσωπικὰ τὸν ἀτίθασο δημοσιογράφο ποὺ δὲν βάζει νερὸ στὸ κρασί του.
Ὁ Ὀσμὰν ἔσερνε πίσω του τὴ φήμη τοῦ αἱμοβόρου καὶ αἱμοσταγοῦς, ἀφοῦ ἔπνιξε στὸ αἷμα τὴν Σαμψούντα καὶ κατακρεούργησε κυριολεκτικὰ τὸ ἄνθος τῆς Κερασοῦντος, τὴν ἀφρόκρεμα σὲ μόρφωση, σὲ πλοῦτο καὶ σὲ κοινωνικὴ ὑπόσταση, δικηγόρους, γιατροὺς φαρμακοποιούς, καθηγητές, κτηματίες, μουσικούς, δασκάλους. Φαίνεται πὼς ἦλθε ἡ σειρὰ τῆς Τραπεζοῦντος.
Οἱ ἄνδρες του, βρομεροὶ φονιάδες, ἀποβράσματα τῆς κοινωνίας, ἀγράμματοι καὶ ἀπαίδευτοι, πάνοπλοι, ἔσπερναν τὸν τρόμο, τὴν καταστροφὴ καὶ τὸν ὄλεθρο σὲ Κερασούντα, Τρίπολη, Ὀρντού, Σαμψούντα, Οἰνόη, Φάτσα καὶ χωρὶς ἀντίσταση, ἔσφαζαν γυναῖκες, παιδιὰ καὶ γέρους, ἀτίμαζαν κορίτσια καὶ ἔκαιγαν σπίτια.
Ὁ Καπετανίδης συνελήφθη λίγες μέρες ἀργότερα καὶ κατηγορήθηκε μαζί μὲ ἄλλους 68 Ἑλληνοπόντιους πατριῶτες ὅτι ἀγωνιζόταν γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία τοῦ Πόντου.
Ἐκτελέστηκε μὲ ἀπαγχονισμὸ στὶς 21 Σεπτεμβρίου τοῦ 1921, σὲ ἡλικία 32 χρόνων. Οἱ τελευταῖες λέξεις του μπροστὰ στὴν ἀγχόνη ἦταν: «Ζήτω ἡ Ἑλλάς».
Ἀλλὰ καὶ τὸ τέλος τοῦ Τοπὰλ Ὀσμὰν ἀγὰ ἦταν τραγικό! Ἐνδιαφέρον νὰ τὸ ἀκούσουμε!!!
Ἡ θεία δίκη τὸν τιμώρησε μὲ κρεμάλα μὲ διαταγὴ τοῦ ἴδιου τοῦ προστάτη του Κεμὰλ ὡς ὑπεύθυνο τῆς δολοφονίας τοῦ βουλευτῇ τῆς Τραπεζοῦντος Ἁλῆ Σουκρῦ ποὺ ἀντιτάχθηκε ἀπερίφραστα στὴν ἰδέα ἐκδιώξεως τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου. Ὁ Σουκρὴ μὲ τὴ στάση του προκάλεσε ἐξέγερση καὶ θύελλα ἀντιδράσεων τῶν κεμαλιστῶν τοῦ καθεστῶτος. Γιὰ τὴν δολοφονία τοῦ βουλευτῆ Ἁλῆ Σουκρῆ ἡ «ἀλήθεια» ποὺ εἶναι ξεκάθαρη, ἀλλὰ ποτὲ δὲν θὰ γίνει γνωστή, γιατὶ ἡ ἐξέγερση ποὺ προκλήθηκε ὑποχρέωσε τὸ καθεστὼς νὰ ρίξει ὅλο τὸ βάρος τῆς εὐθύνης στοὺς ὤμους τοῦ Τοπὰλ Ὀσμὰν ἀγὰ ποὺ τὸ πτῶμα του αἰωρεῖτο γιὰ τρεῖς μέρες κρεμασμένο σὲ κεντρικὴ πλατεία τῆς Ἄγκυρας πρὸς κατευνασμὸ τοῦ ἐξεγερμένου πλήθους καὶ νὰ πεισθεῖ ἡ κοινὴ γνώμη ὅτι αὐτὸς ἦταν ὁ δολοφόνος.Ἀλλὰ τὸ πιὸ περιεργο στὴν ἱστορία εἶναι ὅτι, μερικὲς δεκαετίες ἀργότερα, οἱ Τοῦρκοι σκέφτηκαν καλύτερα τὸ ζήτημα καὶ ἀπέρριψαν τὴ γνώμη τοῦ Κεμὰλ γιὰ τὸν Τοπάλ, ἀνεγείροντας γιὰ τὸν τελευταῖο ἕνα μνημεῖο στὴν παλιὰ ἀκρόπολη τῆς Κερασοῦντος. Σήμερα ἡ Κερασούντα παρουσιάζει τὴν ἐσωτερικὴ ἀντίφαση νὰ διαθέτει δύο μνημεῖα, ἕνα γιὰ τὸν Τοπὰλ ποὺ σκοτώθηκε γιὰ τὸν Κεμάλ καὶ ἕνα γιὰ τὸν Κεμὰλ ποὺ σκότωσε τὸν Τοπάλ.
Ἀλλὰ ἂς ἀφήσουμε τὸν Τοπὰλ Ὀσμὰν Ἀγὰ κρεμασμένο στὴν Ἄγκυρα καὶ ἐμεῖς νὰ συνεχίσουμε τὴν πορεία μας μὲ τοὺς πατριῶτες μας Ποντίους.
Μὲ γκρεμισμένα τὰ ὄνειρά τους γιὰ ἐπιστροφὴ στὰ σπίτια τους, οἱ ἄνθρωποι ποὺ ξεχύθηκαν στοὺς δρόμους συνειδητοποίησαν τὴν πικρὴ πραγματικότητα μὲ ὅλη τὴ γύμνια καὶ τὴν ψυχρότητά της, ὅταν κοίταξαν πίσω καὶ εἶδαν τοὺς καπνοὺς ἀπό τὶς μισοσβησμένες ἑστίες τους νὰ ὑψώνονται στοὺς οὐρανούς. Δὲν θὰ ἐπέστρεφαν ποτὲ πιὰ στὰ σπίτια τους.
Τὸ δυσάρεστο ὅμως παιχνίδι ποὺ τοὺς ἑτοίμαζε ἡ μοῖρα – τὸ κόμμα Ἕνωση καὶ Πρόοδος καὶ ὁ γερμανικὸς ἰμπεριαλισμὸς – δὲν περιοριζόταν σὲ αὐτά. Ὁρισμένοι ἀπὸ αὐτοὺς παγιδεύτηκαν καὶ σφάχτηκαν ἀπὸ τοὺς ἴδιους τσέτες, πρὶν ἀκόμα ἀπομακρυνθοῦν ἀπὸ τὰ χωριά τους. Οἱ τσέτες τοὺς ἔπνιγαν μόλις ἔστριβαν τὴ γωνία καὶ χάνονταν ἀπὸ τὰ βλέμματα τῶν συγχωριανῶν τους. Ἄλλοι πάλι πέθαναν στοὺς μακρινοὺς δρόμους τῆς ἐξορίας.
Αὐτὴ ἡ ἐξορία ἦταν μιὰ διαφορετικὴ ἐξορία ἀπὸ τὶς ἄλλες. Ὁ τελικὸς στόχος αὐτῆς τῆς ἐξορίας ἦταν ὁ θάνατος. Ἀρχικά, τοὺς εἶπαν ὅτι θὰ ἀποσυρθοῦν πενήντα χιλιόμετρα νοτιότερα, ἐνῷ στὴν πραγματικότητα ὁ δρόμος ποὺ θὰ διέσχιζαν ἦταν τὸ λιγότερο διακόσια χιλιόμετρα.
Ἡ πορεία ποὺ πραγματοποιεῖται μέσα σὲ ἀφόρητο κρύο καὶ κάτω ἀπὸ πυκνὴ χιονόπτωση, ὑπὸ τὴν καθοδήγηση ἑνὸς ἀξιωματικοῦ ποὺ κραδαίνει στὰ χέρια του μαστίγιο, δὲν ἀποτελεῖ ὀπισθοχώρηση, ἀλλὰ ἐξορισμό. Ἐξορισμὸ ποὺ τελικὸς σταθμός του εἶναι ὁ θάνατος…
Οἱ ἄνθρωποι κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πορείας πάγωσαν ἀπὸ τὸ ψύχος, ἀποδεκατίστηκαν ἀπό τὶς ἐπιδημίες καὶ ἐξουθενώθηκαν ἀπὸ τὴν πεῖνα. Ὁ ἀριθμὸς τῶν Ἑλλήνων ποὺ ἔχασαν τὴ ζωή τους, εἴτε στὴν περιοχὴ μεταξὺ Τρίπολης καὶ Σινώπης εἴτε στὰ χωριά τους εἴτε δολοφονήθηκαν στοὺς δρόμους ἢ πέθαναν κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πορείας πρὸς τὴν ἐξορία, ἀνέρχεται στοὺς 350.000.
Ὅσοι κατάφεραν νὰ σωθοῦν ἀπὸ τὶς σφαγὲς πρὶν ἀπὸ τὴν ἐξορία, ὅσοι ἐπέζησαν ἀπὸ τὴν πορεία ἢ γλύτωσαν διαφεύγοντας μετὰ ἀπὸ ἀπεγνωσμένες προσπάθειες στὸ ἐξωτερικό, ἔγιναν ζωντανοὶ μάρτυρες τῶν γεγονότων ὅπως μᾶς ἀναφέρει ἡ φίλη μου Δώρα Ἰωαννίδου. Ἡ φωνὴ ὅμως τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν, ὅπως ἤταν φυσικό, ἔκανε ἀρκετὸ καιρὸ νὰ ἀκουστεῖ. Ἔτσι, δὲν μπόρεσε νὰ παρεμποδίσει τὴν ἐφαρμογὴ αὐτοῦ τοῦ σχεδίου.
Τὸ σχέδιο, ποὺ ὀνομάστηκε ἀπὸ τοὺς ἱστορικοὺς «Λευκὸς Θάνατος», ἐφαρμόστηκε μέχρι τὸ τέλος μὲ μεγάλη ψυχραιμία καὶ ἐπιτυχία. Σημαντικὴ μερίδα Ἑλλήνων ἔσβησε στὴ Μικρὰ Ἀσία, χωρὶς νὰ χρησιμοποιηθεῖ οὔτε μία σφαῖρα ἢ ξιφολόγχη, εἴτε γιατὶ πέθαναν εἴτε γιατὶ διέφυγαν στὸ ἐξωτερικό. Ἡ σκόνη καὶ ἡ καπνιὰ τοῦ Πρώτου Πολέμου μοιρασιᾶς δημιούργησε ἕνα παραπέτασμα ποὺ σκέπασε τὰ μέτρα ποὺ ἐφαρμόστηκαν ἐναντίον τους.
Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι πολλοὶ Ἕλληνες εἶχαν βρεῖ τὸν θάνατο, εἶχαν μείνει καὶ πολλοὶ ἄλλοι ποὺ ἔπρεπε νὰ ἀφανιστοῦν, γι’ αὐτὸ θὰ ἐκπονηθοῦν νέα σχέδια γιὰ τὶς περιοχὲς ἐκεῖνες ποὺ δὲν ὑπῆρχε ἡ ρωσικὴ ἀπειλή.
Amele Taburlari (Τάγματα Ἐργασίας)
Τὰ Τάγματα Ἐργασίας, ποὺ ὀνομάζονταν καὶ τάγματα θανάτου καὶ ἄρχισαν νὰ συγκροτοῦνται ἀπὸ τὸ 1914, ὑπῆρξαν ἕνας ἄλλος τρόπος μείωσης τοῦ μὴ μουσουλμανικοῦ κόσμου.
Ὅταν τὸ ὀθωμανικὸ κράτος ἀποφάσισε νὰ συμμετάσχει στὸν πόλεμο, ἐξέδωσε ἐντολὴ ἐπιστράτευσης τῶν μὴ μουσουλμάνων πολιτῶν. Ἀλλὰ οἱ Ἕλληνες ποὺ συγκεντρώνονταν γιὰ νὰ ὑπηρετήσουν στὸν στρατὸ στέλνονταν στὰ Τάγματα Ἐργασίας.
Ὅπως μπορεῖ νὰ ὑποθέσει κανείς, οἱ συνθῆκες διαβίωσης ποὺ προσφέρονταν σὲ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους, ποὺ ἀνέλαβαν τὸ καθῆκον νὰ σπᾶνε πέτρες, νὰ σκάβουν τοῦνελ καὶ νὰ φτιάχνουν δρόμους, βρίσκονταν στὰ κατώτερα δυνατὰ ἐπίπεδα ἀνθρώπινης ἐπιβίωσης.
Ἡ τροφὴ ποὺ τοὺς πρόσφεραν ἦταν ἐλάχιστη. Τὴν ὥρα ποὺ βογκοῦσαν ἀπὸ τὸ μαρτύριο τῆς πείνας, τοὺς ζητοῦσαν νὰ ἐργάζονται ἐπὶ δεκαοχτὼ ὧρες, νὰ σπᾶνε πέτρες, νὰ σκάβουν τοῦνελ καὶ νὰ φτιάχνουν δρόμους. Ἡ τιμωρία τους γιὰ τὴ μείωση τῆς προσφερόμενης ἐργασίας ἦταν τὸ μαστίγιο, φτιαγμένο ἀπὸ οὐρὰ βοδιού, ποὺ ἔσκαγε στὴν πλάτη τους.
Τὰ καταφύγια στὰ ὁποῖα διανυκτέρευαν ἦταν βρόμικες ἀνθυγιεινὲς στροῦγκες καὶ γιὰ κρεβάτια χρησιμοποιοῦσαν τὸ χωματένιο δάπεδο. Δὲν εἶχαν τὴ δυνατότητα νὰ πλυθοῦν καὶ νὰ καθαριστοῦν. Οὔτε ἡ αἱμόπτυσή τους οὔτε ὁ θάνατός τους ἀπὸ τὸν τύφο συγκίνησε τοὺς Τουρανιστὲς νέους Ὀθωμανούς.
Οἱ ἄνθρωποι ποὺ ὁδηγήθηκαν στὰ Τάγματα Ἐργασίας πέθαναν ἕνας – ἕνας ἐργαζόμενοι ἐπὶ μέρες νηστικοὶ καὶ ἄυπνοι, κάνοντας αἱμοπτύσεις ἢ τρέμοντας ἀπὸ τὸν τύφο. Ὅπως ἀκριβῶς τὸ ἐπιθυμοῦσαν οἱ δήμιοί τους, ἥσυχα, σιωπηρὰ καὶ χωρὶς νὰ σπαταλήσουν οὔτε μιὰ σφαῖρα, οὔτε νὰ χρησιμοποιήσουν μιὰ ξιφολόγχη.
Ἕνα παράδειγμα στατιστικῆς:
Ὁ θάνατος μὲ τοὺς τρόπους ποὺ προαναφέραμε τῶν 2.300 ἀπὸ τοὺς 3.000 ἄνδρες ποὺ ὑπηρετοῦσαν στὸ Δεύτερο Τάγμα Ἐργασίας στὸ χωριὸ Κιλκὶς τῆς Ἄγκυρας μᾶς δίνει τὴ δυνατότητα νὰ ὑπολογίσουμε τὸ ποσοστὸ θανάτων στὸ σύνολο τῶν Ταγμάτων Ἐργασίας.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, συνεχιζόταν τὸ ἀνελέητο κυνηγητὸ τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τοὺς λιποτάκτες τοῦ στρατοῦ, τοὺς Τσέτες, στοὺς ὁποίους ὑποσχέθηκαν νὰ ἀμνηστεύσουν ἔναντι τοῦ ἀφανισμοῦ τῶν χριστιανῶν ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία. Ἔτσι, δροῦσε ὁ ἄλλος βραχίονας τῆς πολιτικῆς ἐκκαθάρισης τοῦ μικρασιατικοῦ χώρου ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες.
Συμπερασματικά:
Ὁ στόχος ἐκείνων ποὺ ἔβγαλαν στοὺς δρόμους, στὰ μέσα τοῦ χειμῶνα, κάτω ἀπὸ πυκνὸ χιόνι, ἀρρώστους, ἠλικιωμένους, νέους, γυναικοπαῖδα, μικρὲς κοπέλες, χωρὶς νὰ συμπονέσουν τὰ δάκρυα κανενός, γιὰ νὰ διανύσουν μιὰ ἀπὀσταση ἑκατοντάδων χιλιομέτρων, ἢ Ὑποχρέωναν τοὺς ἄνδρες νὰ ἐργάζονται ἐξοντωτικὰ δεκαπέντε ἕως δεκαοχτὼ ὧρες ἡμερησίως προσφέροντάς τους ἐλάχιστη τροφή, ἐλάχιστο ὕπνο εἶναι τόσο προφανής, ποὺ δὲν χρειάζεται κανένα περαιτέρω σχόλιο. Ἐπιθυμοῦσαν τὸν θάνατο αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ κρυολόγημα, ἀπὸ ἀσθένειες ἢ ἀπὸ τὴ σκληρὴ ἐργασία στὰ Τάγματα Ἐργασίας. Ἐπίσης οἱ συμμορίες τῶν λιποτακτῶν στρατιωτῶν ἐργάστηκαν γιὰ τὸν ἴδιο σκοπὸ στὰ μέρη ποὺ δὲν μποροῦσε νὰ φτάσει ἀπευθείας τὸ κράτος. Στὸ τέλος αὐτῆς τῆς πολύμορφης δράσης ἔφτασαν βῆμα πρὸς βῆμα στὸν ἐπιδιωκόμενο σκοπό. Ἔτσι πραγματοποιήθηκε ἡ θρησκευτικὴ καὶ ἐθνικὴ ὁμογενοποίηση τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
TEHCIR
Ἡ λέξη tehcir σημαίνει ἐξαναγκασμὸς σὲ μετανάστευση, μετοικεσία. Βέβαια, σὲ ὁρισμένα λεξικὰ ἡ λέξη αὐτὴ ἀποδίδεται καὶ ὡς γενοκτονία. Ἀναμφισβήτητα, αὐτό ποὺ συνέβη στὴ Μικρὰ Ἀσία ἦταν μία ἀπὸ τὶς χειρότερες γενοκτονίες ποὺ γνώρισε ἡ ἀνθρωπότητα. Γιατὶ στὴν κοιτίδα αὐτὴ τοῦ ἑλληνισμοῦ διαπράχθηκε ἕνας μεθοδικὸς ἀφανισμὸς μιᾶς ἐθνικῆς θρησκευτικῆς ὁμάδας μὲ μαζικὲς ἐκτοπίσεις, μὲ τὴν παρεμπόδιση ἀναπαραγωγῆς τῶν μελῶν της, μὲ τὴ διάλυση καὶ τὸν διασκορπισμὸ τῶν οἰκογενειῶν, τὴν ἑξασθένιση τῶν κοινωνικῶν, πολιτικῶν, θρησκευτικῶν καὶ πνευματικῶν θεσμῶν καὶ τὴν καταστροφὴ τῶν ἀρχείων καὶ μνημείων τῶν καταδιωκομένων Ἑλλήνων.
Ἐγὼ τὴν λέξη Tehcir θὰ τὴν μεταφράσω καί «ὡς ἀναγκαία ἀνταλλαγὴ πληθυσμῶν». Αὐτὴ τελικὰ ἦταν καὶ ἡ χαριστικὴ βολὴ στὸν Ποντιακὸ Ἑλληνισμό. Διαβάστε την στὸ βιβλίο τῆς φίλης μου Δώρας Ἰωαννίδου, «Ὅσοι δὲν γέλασαν ποτέ».
Ἀνεξάρτητα ἀπὸ τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους ἐφαρμόστηκε, ὁ ἐκπατρισμὸς ἔχει μιὰ ἀμετάβλητη οὐσία. Καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ ἀπάνθρωπη πλευρά του. Γιατὶ ὁ ἐκπατρισμὸς «εἶναι ἡ βίαιη ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὰ ἐδάφη ποὺ ἔζησε, ἀπὸ τὸ συγκεκριμένο χρονικὸ διάστημα ποὺ βίωσε, ἀπὸ τοὺς στόχους καὶ τὶς ἐπιθυμίες του, ἀπὸ τὰ ἀγαπημένα του χρώματα καὶ ἀρώματα καὶ ἡ καταδίκη του νὰ ζήσει σὲ ἕναν ἄλλο τόπο μιὰ ἄγνωστη ζωὴ καὶ ἐπιπλέον συνήθως κάτω ἀπὸ ἄθλιες συνθῆκες».
Ὁ Πολωνὸς συγγραφέας Witold Gombrowitz, παρομοιάζοντας τὸν ἐκπατρισμὸ μὲ νεκροταφεῖο, ἐπισημαίνει μὲ τὸν καλύτερο δυνατὸ τρόπο τὴν ἀπάνθρωπη πλευρὰ αὐτοῦ τοῦ γεγονότος, ἀφοῦ ταυτίζει τὴν πράξη αὐτὴ μὲ τὸν θάνατο.
Κυρίες καὶ Κύριοι, Φοβᾶμαι ὅτι σᾶς κούρασα!
Ἐπιτρέψτε μου νὰ κλείσω μὲ δύο πολὺ μικρὲς καὶ σύντομες ἱστορίες ποὺ παράδοξα τὶς βρῆκα στὸ βιβλίο τῆς Τουρκάλας Pervin Erbil. Δὲν τὴν ρώτησα ποῦ τὶς βρῆκε. Δὲν τὴν ἔχω ἄλλωστε ἀνταμώσει! Ὅταν τὴν βρῶ θὰ τὴν συγχαρῶ γιὰ τὸ βιβλίο της καὶ θὰ τὴν ρωτήσω !!
Ἡ πρώτη ἱστορία:
Ἡ τελευταία ἐπιθυμία τοῦ Κυρ-Λάζαρου ποὺ ἀναγκάστηκε νὰ ἐγκαταλείψει τὴν πατρίδα καὶ τὸ σπίτι του ἦταν νὰ ἀνταμώσει μὲ τὴ γή του καὶ τὰ νερά της. Ἀλλὰ τὸ ἡλικιωμένο κορμί του ἦταν πολὺ ἀδύνατο, ὥστε νὰ ἀντέξει ἕνα τόσο μακρινὸ ταξίδι. Δὲν μπόρεσε νὰ πάει. Στὴ θέση του ταξίδεψε ἡ κόρη του ἡ Ἐλευθερία. Ἡ κοπέλα βρῆκε στὴν Καισάρεια τὸ σπίτι τοῦ πατέρα της ποὺ εἶχε καταντήσει ἐρείπιο. Ἡ βρύση στὴν αὐλὴ τοῦ κατεστραμμένου σπιτιοῦ συνέχιζε νὰ τρέχει ὁρμητικά. Ἡ Ἐλευθερία πέρασε μέσα στὴν αὐλὴ καὶ κάθισε πάνω στὸ πέτρινο πεζούλι. Ἀνέπνευσε βαθιὰ τὸ ἄρωμα τῆς γῆς καὶ τῶν δέντρων γιὰ λογαριασμὸ τοῦ πατέρα της. Στὴ συνέχεια γέμισε ἕνα μπουκάλι νερὸ ἀπὸ τὴ βρύση καὶ ἕνα σακὶ χῶμα ἀπὸ τὸν κῆπο καὶ τὰ πῆγε στὸν πατέρα της. Ὁ γέρο-Λάζαρος γέμισε τὸ μαξιλάρι του μὲ αὐτὸ τὸ χῶμα καὶ κοιμήθηκε πάνω του μέχρι νὰ ἀφήσει τὴν τελευταία του πνοή. Ἤπιε ἐπίσης τὸ νερὸ γουλιὰ γουλιά. Σὲ κάθε γουλιὰ ἔνιωθε σὲ ὁλόκληρο τὸ κορμί του τὴν παρουσία τῆς πατρίδας του καὶ ὅλων ὅσων ἀγαποῦσε.
Καὶ ἡ δεύτερη:
Τὰ ἴδια συναισθήματα νοιώθει καὶ ὁ Ἀλέκος Φερτεκίδης. Δὲν εἶχε τὸ θάρρος νὰ μπεῖ στὸ σπίτι του, ποὺ ἐπισκέφθηκε μετὰ ἀπὸ χρόνια. Γέμισε τὸ μπουκάλι του μὲ τὸ νερὸ τῆς βρύσης ποὺ κυλοῦσε στὴν αὐλὴ τοῦ σπιτιοῦ του καὶ τὸ πῆγε στὴν ἀδελφή του στὴν Ἑλλάδα, ὅπου τὸ περίμενε μὲ μεγάλη ἀγωνία καὶ νοσταλγία. Μήπως δὲν ὑπάρχει νερὸ στὴν Ἑλλάδα; Ἀσφαλῶς καὶ ὑπάρχει! Ἀλλὰ τὸ νερὸ καμιᾶς βρύσης δὲν τοὺς κάνει νὰ νοιώθουν τὴ γεύση τῆς ζωῆς ποὺ ἄφησαν πίσω τους. Ἐκεῖνο τὸ μπουκάλι νερὸ ἔγινε τὸ σύμβολο τῆς ἀγαπημένης ζωῆς ποὺ τοὺς πῆραν ἀπὸ τὰ χέρια καὶ ἀναγκάστηκαν νὰ ἐγκαταλείψουν. Θὰ κρατοῦν σφιχτὰ μέσα στὰ χέρια, τὶς παλάμες τους ἐκείνη τὴ ζωή, χωρὶς ποτὲ νὰ τὴν ἀφήσουν.
Κυρίες καὶ Κύριοι, Δὲν θὰ ἤθελα νὰ σᾶς ἀφήσω νὰ φύγετε ἀπὸ τὴν ἀποψινή μας εὐκαιρία συντροφιὰ μὲ τὸν Πόνο.
Γι’ αὐτὸ ἐπιτρέψτε μου γιὰ λίγα λεπτὰ ἄκομα νὰ προβάλλω μερικὲς εἰκόνες ἀπὸ τὸν σημερινὸ Πόντο ποὺ περιδιαβάζοντας τὸν νοιώθει κανεὶς ὅτι ὁ Ἑλληνισμὸς τοῦ Πόντου, δὲν πέθανε.
Μία μεγάλη προσωπικότης τοῦ ἑλληνισμοῦ τοῦ Πόντου εἶναι ὁ Χρύσανθος, Μητροπολίτης Τραπεζοῦντος, ὁ ὁποῖος τὸ 1922 μετὰ τοῦ ἐξαναγκασθέντος νὰ ἐγκαταλείψῃ τὶς ἑστίες του ποντιακοῦ του ποιμνίου εὑρέθη εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ ἀνῆλθε εἰς τὸν Ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο τῶν Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος, προσπαθώντας νὰ θεραπεύσῃ καὶ παρηγορήσῃ τὸν Πόνο τῶν συμπατριωτῶν του Ποντίων καὶ τῶν Ἑλλήνων.
(Σημ. ἐκδότου :
Λεπτομερέστερον εἰς τὴν ἱστοσελίδα μας www.fotgrammi.gr).
* Ὁμιλία εἰς Φιλολογικὸν Σύλλογον «Παρνασσός»
(24.11.2014)
Ὅποιος ἀγαπᾶ τὴν ἀλήθειαν,
πρέπει νὰ εὑρίσκῃ δύναμιν καὶ νὰ τὴν ἀντέχῃ.
Ἄλλωστε, κάθε προσπάθεια νὰ ἀμβλυνθοῦν αἱ ἐντυπώσεις θὰ ἦταν ἱστορικὴ παράλειψις.
Τὰ βιώματα τῶν προσώπων,
ποὺ παρουσιάζονται δὲν ἀποτελοῦν ἐξαιρέσεις,
ἀλλὰ κανόνα εἰς τὸ ποντιακὸν δράμα.
Ἀναφορὰ τοῦ Γερμανοῦ Προέδρου Γιοακίμ Γκάουκ εἰς τὴν Γενοκτονίαν τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ.
Ἡ ἀναφορά, ἡ ὁποία προεκάλεσεν αἰσιοδοξίαν.Ὁμιλῶν εἰς μίαν ἐκδήλωσιν εἰς τὸ Μπερλίνερ Ντὸμ εἰς τὴν μνήμην τῆς γενοκτονίας ποὺ ὑπέστησαν Ἀρμένιοι, Ἀραμαῖοι καὶ Ἕλληνες Πόντιοι, ὁ Γερμανὸς πρόεδρος εἶπεν ὅτι «ἡ σχεδιασμένη καὶ ὑπολογισμένη αὐτὴ εγκληματικὴ ἐνέργεια στόχον εἶχεν τοὺς Ἀρμενίους διὰ ἕνα καὶ μόνον λόγον: διότι ἦσαν Ἀρμένιοι. Ἀνάλογος τύχη ἐπερίμενεν καὶ τοὺς ἑτέρους λαούς, οἱ ὁποῖοι ὑπέφεραν – τοὺς Ἕλληνας Ποντίους, τοὺς Ἀσσυρίους καὶ Ἀραμαίους».
Αφήστε μια απάντηση