Παῦλος Κ. Τούτουζας
Καθηγητὴς – Διευθυντὴς
τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἱδρύματος Καρδιολογίας (ΕΛ.Ι.ΚΑΡ.)
Στὶς ἀνεπτυγμένες χῶρες, ὅπου κατὰ τὸν Χριστιανικὸ νόμο ἕνας ἄνδρας παντρεύεται μία γυναῖκα διὰ βίου, ὁ μέσος ὅρος ζωῆς ἔχει βελτιωθεῖ σημαντικά. Μάλιστα ὁρισμένοι ἀνησυχοῦν, διότι αὐξάνεται περισσότερο ὁ πληθυσμὸς τῶν ἠλικιωμένων. Σ’αὐτὸ τὸν πληθυσμὸ τῶν χωρῶν Εὐρώπης καὶ Ἀμερικῆς παρατηρεῖται ὅτι ποσοστὸ 1-2% πάσχει ἀπὸ καρδιακὴ ἀνεπάρκεια, ἐνῷ μετὰ τὴν ἡλικία τῶν 70 ἐτῶν τὸ ποσοστὸ αὐτὸ γίνεται 10% ἢ περισσότερο. Μὲ τὴ συστολὴ τῆς καρδιᾶς ὁ σφυγμός, ποὺ παράγεται καὶ κυκλοφορεῖ στὶς ἀρτηρίες, ἔχει μικροτερο μέγεθος, εἶναι πιὸ μικρός, ἐπειδὴ ἀκριβῶς ἡ καρδιὰ δὲν ἔχει δύναμη. Οἱ γιατροὶ λέμε ἐδῶ ὅτι τὸ κλάσμα ἐξωθήσεως εἶναι χαμηλό, καὶ πράγματι στὴν καρδιακὴ ἀνεπάρκεια συνήθως εἶναι <40%, ἐνῷ θὰ ἔπρεπε νὰ ὑπερβαίνει τὸ 60%. Μὲ ἄλλα λόγια, ἂν ἡ καρδιὰ πρὶν τὴ συστολὴ ἔχει αἷμα 100 κ.ε, μὲ τὴ συστολὴ ἀντὶ νὰ ἐξωθήσει στὶς ἀρτηρίες τὰ 60 ἢ περισσότερο γιὰ ἕνα καλὸ σφυγμό, ἐξωθεῖ λιγότερο ἀπὸ 40 κ.ε. Ἀπό τὶς αἰτίες αὐτῆς τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας ἡ στεφανιαία νόσος, δηλαδὴ στηθάγχη, ἔμφραγμα καὶ γενικὰ ἰσχαιμία τοῦ μυοκαρδίου, εὐθύνεται γιὰ τὰ 2/3 τῶν ἀσθενῶν, ποὺ πάσχουν ἀπὸ καρδιακὴ ἀνεπάρκεια. Ἐπίσης σημαντικὰ αἴτια καρδιακῆς ἀνεπάρκειας εἶναι ἡ ὑπέρταση καὶ ὁ διαβήτης, τὰ ὁποῖα συχνὰ εὐθύνονται καὶ γιὰ τὴ στεφανιαία νόσο, καθὼς ἐπίσης καὶ παθήσεις τῶν βαλβίδων τῆς καρδιᾶς. Σπανιότερα αἴτια, ποὺ βλάπτουν τὸ μυοκάρδιο, εἶναι γενετικά, λοιμώξεις π.χ. ἀπὸ ἰούς, χημειοθεραπεία κ.ἄ. Ἐδῶ ἐντάσσονται καὶ οἱ πάσχοντες ἀπὸ μυοκαρδιοπάθεια, ὅπως καὶ ἀπὸ διατατικὴ μυοκαρδιοπάθεια λόγῳ ἀλκοολισμοῦ. Στὰ συμπτώματα καὶ τὰ κλινικὰ σημεῖα τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας πολλὲς φορὲς συμμετέχουν καὶ ἐκλυτικοὶ παράγοντες. Γιὰ παράδειγμα σὲ ἀνθρωπο ποὺ ἔχει ἐλαττωμένη τὴ συστολὴ τῆς καρδιᾶς, ἀλλὰ δεν ἔχει ἐνοχλήσεις, μπορεῖ αὐτὰ τὰ συμπτώματα τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας να ἐμφανισθοῦν μὲ ἀπρόβλεπτη ἐμφάνιση μαρμαρυγῆς τῶν κόλπων. Τὰ συμπτώματα ἐδῶ ἐμφανίζονται, διότι ἡ συστολὴ τῶν κόλπων ἐνισχύει τὴ συστολὴ τῆς καρδιᾶς (ἀριστερῆς κοιλίας) καὶ αὐτὴ ἡ κολπικὴ συστολὴ παύει στὴν κολπικὴ μαρμαρυγή. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ γίνεται προσπάθεια ἀνάταξης τῆς κολπικὴς μαρμαρυγῆς, δηλαδὴ ἀποκατάστασης τοῦ φυσιολογικοῦ ρυθμοῦ τῆς καρδιᾶς μὲ συστολὴ τῶν κόλπων, γιὰ νὰ αἰσθάνεται καλύτερα ὁ πάσχων. Ἄλλος ἐκλυτικὸς παράγων μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ ἀποκλεισμὸς τοῦ ἀριστεροῦ σκέλους, μὲ τὸν ὁποῖο ἐμποδίζεται ἡ ὁμαλὴ διέγερση πρὸς συστολὴ τῆς ἀριστερῆς κοιλίας καὶ αὐτὸ ἐλαττώνει ἀκόμη περισσότερο τὸ κλάσμα ἐξωθήσεως.
Τὰ πιὸ σπουδαῖα συμπτώματα τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας εἶναι ἡ δύσπνοια καὶ ἡ κόπωση. Ὁ πάσχων δυσκολεύεται στὸ βάδισμα, φουσκώνει ἐπειδὴ ἡ καρδιὰ δὲν μπορεῖ νὰ προωθήσει στὴν ἀορτὴ καί τὶς ἀρτηρίες ὅλο τὸ αἷμα, ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τοὺς πνεύμονες. Ἡ δύσπνοια ὀφείλεται στὴ συσσώρευση αἵματος στοὺς πνεύμονες. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ ὁ πάσχων αἰσθάνεται καὶ κόπωση, ἐπειδὴ τὸ αἷμα, ποὺ στέλνει ἡ καρδιὰ στὶς ἀρτηρίες καὶ σ’ὅλο τὸ σῶμα εἶναι λιγότερο. Σὲ ἐπιδείνωση τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας ἡ δύσπνοια ἔρχεται εὔκολα στὸ βάδισμα, στὰ λίγα μέτρα ἢ καὶ κατὰ τὴν ἀνάπαυση. Μάλιστα προτιμάει τὴν καθιστὴ θέση ἀπὸ τὴν ὁριζόντια στὴν κλίνη, ἐπειδὴ οἱ πνεύμονες περιορίζονται ἀπὸ τὴν ὤθηση τοῦ διαφράγματος πρὸς τὰ ἐπάνω ἀπὸ τὴν κοιλία. Ἡ δύσπνοια στὴν ἀνάπαυση ὀνομάζεται καὶ ὀρθόπνοια. Ἄλλο σημεῖο τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας εἶναι βέβαια τὸ οἴδημα-πρήξιμο στὰ πόδια, ἀρχικὰ περὶ τὰ σφυρά-ἀστραγάλους καὶ σὲ σοβαρότερες καταστάσεις ἐπεκτείνεται πρὸς τὶς κνῆμες, τοὺς μηροὺς ἢ καὶ στὸ σῶμα (οἴδημα ἀνὰ σάρκα). Ἀντιλαμβάνεσθε ἐδῶ ὅτι τὸ οἴδημα ἀφορᾷ καὶ τὰ δύο πόδια καὶ ὀφείλεται στὴ στάση τοῦ αἵματος σ’ὅλες τὶς φλέβες ποὺ καταλήγουν στὴν πάσχουσα καρδιά, ποὺ ἀνεπαρκεῖ καὶ δὲν μπορεῖ νὰ τὸ προωθήσει. Ὥστε γιὰ νὰ πεῖ κανεὶς ὅτι αὐτὸ εἶναι οἴδημα καρδιακῆς ἀνεπάρκειας στὰ πόδια πρέπει νὰ βρεῖ ὁπωσδήποτε διόγκωση τῶν φλεβῶν στὸν τράχηλο, δηλαδὴ στὶς σφαγίτιδες, καθὼς ἐπίσης καὶ διόγκωση τοῦ ἥπατος λόγῳ ἀκριβῶς στάσης τοῦ αἵματος ἀπὸ δυσκολία προωθήσεώς του πρὸς τοὺς πνεύμονες. Ἀσφαλῶς δὲν φταίει ἡ καρδιακὴ ἀνεπάρκεια, ἐὰν τὸ πρήξιμο στὰ πόδια δὲν συνοδεύεται ἀπὸ δύσπνοια καὶ διόγκωση τῶν φλεβῶν, ὅπως ἀνεφέρθη. Ἰδίως δὲν φταίει ἡ καρδιἀ, ἐὰν τὸ πρήξιμο εἶναι μόνο στὸ ἕνα πόδι, ὁπότε πρέπει κανεὶς νὰ ἐλέγξει τὴν αἰτία τοπικὰ στὴν περιοχὴ αὐτή, π.χ. τὶς φλέβες.
Ἡ διάγνωση τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας συνήθως γίνεται κατὰ τὴν κλινικὴ ἐξέταση ἀπὸ τὸν γιατρό. Ἡ ἀνάκριση γιὰ ἐνοχλήσεις, ἡ ἐπισκόπηση γιὰ διάφορα σημεῖα ἀπὸ τὶς φλέβες καὶ τὰ πόδια, ἡ ψηλάφηση τοῦ σφυγμοῦ καὶ τὸ ἐντύπωμα ποὺ προκαλεῖται μὲ πίεση στὸ οἴδημα, σὺν τὴν ἀκρόαση τῆς καρδιᾶς εἶναι ἀρκετὰ τὶς περισσότερες φορὲς γιὰ τὴν σωστὴ διάγνωση. Βοηθάει βέβαια καὶ τὸ ἠλεκτροκαρδιογράφημα, ἰδίως πρὸς διευκρίνιση ἀρρυθμιῶν ὡς ἡ κολπικὴ μαρμαρυγή, ὅπως ἐπίσης βοηθάει καὶ ἡ ἀκτινογραφία θώρακος. Σὲ ἀμφιβολία μεταξὺ πάθησης τῶν πνευμόνων καὶ καρδιακῆς ἀνεπάρκειας μπορεῖ νὰ γίνει ἐξέταση αἵματος γιὰ νατριοδιουρητικὸ πεπτίδιο – BNP, τὸ ὁποῖο εἶναι αὐξημένο στὴν καρδιακὴ ἀνεπάρκεια, ἐνῷ ἡ φυσιολογικὴ τιμή του ἀποκλείει τὴν πάθηση αὐτή. Τὴν διάγνωση τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας σφραγίζει τὸ ὑπερηχοκαρδιογράφημα, τρίπλεξ καρδιᾶς, μὲ τὸ ὁποῖο γίνεται μὲ ἀκρίβεια καὶ ἡ ἐκτίμηση τῆς σοβαρότητος τῆς καταστάσεως π.χ. μετριέται ἀκριβῶς τὸ κλάσμα ἐξωθήσεως. Ἡ θεραπεία τῆς καρδιακῆς ἀνεπάρκειας, π.χ. τὰ φάρμακα καὶ ἡ δοσολογία τους ἐλέγχονται κλινικὰ ἀπὸ τὸν γιατρό. Συνήθως τὰ φάρμακα γιὰ τὴν πάθηση αὐτὴ εἶναι α-ΜΕΑ, διουρητικά, συχνὰ β-ἀναστολέα. Στόχος εἶναι νὰ ὑποχωρήσει ἡ δύσπνοια καὶ τὰ οἰδήματα. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ τὸ διουρητικὸ π.χ. lasix, νὰ δίνεται στὴ συνήθη δόση 1 χάπι τὴν ἡμέρα, ὅμως μπορεῖ νὰ αὐξηθεῖ ἡ δόση του σημαντικά, 2, 4 ἢ καὶ περισσότερα τὴν ἡμέρα ἕως ὅτου ὑποχωρήσουν τὰ οἰδήματα καὶ τὰ πόδια ἔχουν φυσιολογικὴ ἐμφάνιση. Κατὰ διαστήματα πρέπει νὰ γίνεται ἔλεγχος ἀπὸ τὸν ἰατρό μὲ ΗΚΓ, ἐξέταση αἵματος γιὰ τὴ λειτουργίᾳ τῶν νεφρῶν καὶ τὶς τιμὲς τῶν ἠλεκτρολυτῶν καὶ ἐνίοτε τρίπλεξ. Ἐνῷ τακτικὰ στὸ σπίτι ὁ ἴδιος ὁ πάσχων ἐλέγχει τὸ σημαντικὸ του βάρος, ἀκόμη καὶ ὅταν ἔχει πετύχει τὴν ὑποχώρηση τῶν οἰδημάτων. Ἐπιμένει σ’αὐτό, διότι αὔξηση τοῦ βάρους συνήθως ὑποδηλώνει κατακράτηση ὑγρῶν καὶ νὰ ἔχει πάλι οἰδήματα, ὁπότε ἐγκαίρως θὰ αὐξήσει τὴ δόση τοῦ διουρητικοῦ.
Αφήστε μια απάντηση