Παῦλος Κ. Τούτουζας
Ὁμ. Καθηγητὴς – Διευθυντὴς τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἱδρύματος Καρδιολογίας
Πέρα ἀπὸ τὶς στεφανιαῖες ἀρτηρίες τῆς καρδιᾶς, οἱ ὁποῖες, ὅταν πάσχουν, μπορεῖ νὰ προκαλέσουν στηθάγχη, ἔμφραγμα μυοκαρδίου ἢ καὶ καρδιακὴ ἀνεπάρκεια, εἶναι καὶ οἱ περιφερικὲς ἀρτηρίες, ὡς οἱ ἀρτηρίες τοῦ ἐγκεφάλου, οἱ καρωτίδες, ἡ ἀορτὴ-θωρακικὴ καὶ κοιλιακή, καὶ βέβαια οἱ ἀρτηρίες τῶν κάτω ἄκρων. Οἱ ἀρτηρίες αὐτὲς τῶν κάτω ἄκρων, ἀνάλογα μὲ τὴν ἐξεταζομένη περιοχή, ὀνομάζονται μηριαῖες, ἰγνυακὲς- πίσω ἀπὸ τὸ γόνατο, γαστροκνημιαῖες-γάμπα, ἀρτηρίες τῶν ἄκρων ποδῶν.
ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Ὅπως οἱ στεφανιαῖες ἀρτηρίες, οἱ καρωτίδες παθαίνουν ἀθηροσκλήρυνση καὶ στένωση ποικίλου βαθμοῦ, ποὺ μπορεῖ νὰ φθάσει μέχρι πλήρη ἀπόφραξη, ὥστε νὰ γίνει ἐπέμβαση γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῆς κυκλοφορίας. Ἀντιλαμβάνεσαι ὅτι στὶς καρωτίδες ὑπάρχει καὶ τὸ ἐνδεχόμενο νὰ φύγει ἕνα κομμάτι ἀπὸ τὴν ἀθηρωματικὴ πλάκα μὲ θρόμβο, ποὺ στενεύει τὴν ἀρτηρία, καὶ μὲ τὴ ροὴ αἵματος αὐτὸ τὸ κομμάτι νὰ φράξει-νὰ κάνει ἐμβολὴ σὲ ἀρτηρία τοῦ ἐγκεφάλου, δηλαδὴ νὰ ἔχουμε ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο, ἐλαφρὸ ἢ σοβαρό. Εἶναι γνωστὸ ὅτι τὰ τελευταῖα χρόνια γίνεται πολλὴ συζήτηση γιὰ τὶς καρωτίδες καὶ τὶς ἐγκεφαλικὲς ἀρτηρίες, ὥστε νὰ πορεύεται καλὰ ἡ κεφαλή.
Γιὰ τὸ ἐγκεφαλικό, πέρα ἀπὸ τὶς ἀρτηρίες, μπορεῖ νὰ φταίει καὶ ἡ καρδιά. Σὲ μαρμαρυγὴ τῶν κόλπων συχνὰ ἀποσπᾶται θρόμβος ἀπὸ τὸ ὠτίο τοῦ ἀριστεροῦ κόλπου ἢ καὶ ἀπὸ τὸ χῶρο τοῦ ἴδιου τοῦ κόλπου καὶ μὲ τὴ ροὴ αἵματος πορεύεται πρὸς τὴν ἀορτή. Ἀπὸ τὸ ἀορτικὸ τόξο, ἐὰν ὁ θρόμβος πλέει μὲ τὴ ροὴ αἵματος πρὸς τὶς καρωτίδες, τότε προκαλεῖται ἔμφραξη – ἐμβολὴ ἐγκεφαλικῆς ἀρτηρίας μὲ ἐμφάνιση ἐλαφροῦ ἢ σοβαροῦ ἐγκεφαλικοῦ ἐπεισοδίου. Τὸ ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο ἐπίσης ἐμφανίζεται συχνὰ ἀπὸ ἀθηροσκληρωτικὴ βλάβη ἀρτηριῶν, ἐγκεφαλικῶν, καρωτίδων ἢ τῆς ἀορτῆς. Προκαλεῖται εἴτε μὲ τοπικὴ ἔμφραξη τῆς ἐγκεφαλικῆς ἀρτηρίας ἢ μὲ ἐμβολὴ αὐτῆς ἀπὸ τμῆμα ἀθηρωματικῆς πλάκας, ποὺ ἀποσπάστηκε ἀπὸ τὶς καρωτίδες ἢ τὴν ἀορτή.
Πρὶν ἀπὸ λίγο καιρὸ ἡ γιαγιὰ στὴν κουζίνα, κατὰ τὶς 9 τὸ πρωί, ἐνῷ ἔφτιαχνε γλυκό, αἰφνιδίως σωριάζεται στὸ δάπεδο. Ἀναστατωμένη ἡ ἐγγονὴ τηλεφωνεῖ γιὰ ἀσθενοφόρο καὶ σὲ λίγα λεπτὰ γίνεται ἡ μεταφορὰ στὸ νοσοκομεῖο. Σὲ ὀργανωμένη κοινωνία οἱ κινήσεις εἶναι σωστὲς χωρὶς καθυστέρηση, ἐπειδὴ ὅλα λειτουργοῦν μὲ προσοχή. Εἶναι καταρτισμένοι ὅσοι βρίσκονται στὴν τηλεφωνικὴ σύνδεση μὲ π.χ. τὸ σταθμὸ πρώτων βοηθειῶν ἢ ἀσθενοφόρο ἢ τὸ νοσοκομεῖο στὸ ὁποῖο θὰ προστρέξει. Ἔτσι ἡ ἐγγονὴ ἐρωτᾶται ἀπὸ τὸν τηλεφωνητὴ τῆς ὑπηρεσίας, π.χ. Πρώτων Βοηθειῶν, περὶ τίνος πρόκειται καὶ μόλις ἀναφέρει τὸ τί συνέβη, τὸ μυαλὸ τοῦ ὑπαλλήλου στρέφεται πρὸς τὸ ἐγκεφαλικὸ καὶ ὄχι σὲ κάταγμα, καρδιακὴ δυσφορία, πόνο ἢ ἔμφραγμα κ.λπ. Μέσα σὲ λίγα λεπτὰ παραλαμβάνεται ἡ πάσχουσα μὲ ἔκδηλα σημεῖα ἐγκεφαλικοῦ ἐπεισοδίου, τὰ ὁποῖα ἐκτιμοῦν ἀναλόγως οἱ νοσοκόμοι τοῦ ἀσθενοφόρου καὶ πηγαίνουν στὸ Γενικὸ Νοσοκομεῖο κατ’ εὐθείαν στὸ Νευρολογικὸ Τμῆμα. Ἐκεῖ τὸ νοσηλευτικὸ καὶ ἰατρικὸ προσωπικό, μὲ μιὰ ματιά, ἀντιλαμβάνονται ὅτι θὰ πρέπει ἡ πάσχουσα ἀπὸ τὸ ἐγκεφαλικὸ ἀμέσως νὰ ὑποβληθεῖ σὲ ἐξετάσεις μὲ ἀξονικὴ ἢ μαγνητικὴ τομογραφία. Ἐφόσον παρουσιαστοῦν ἐνδείξεις τοῦ ἐγκεφαλικοῦ ἡ ἀσθενὴς ὑποβάλλεται σὲ ἀρτηριογραφία γιὰ νὰ ἐντοπιστεῖ ἀκριβῶς ἡ πάσχουσα ἀπὸ ἐμβολὴ ἢ τοπικὴ θρόμβωση ἀρτηρία. Ὁ καθετήρας ἀπὸ τὴν καρωτίδα φθάνει μέχρι τὴ μέση ἐγκεφαλικὴ ἀρτηρία, ὅπου γίνεται ἔγχυση ἰσχυροῦ θρομβολυτικοῦ φαρμάκου π.χ. rt-PA, τὸ ὁποῖο δίνουμε καὶ σὲ ἔμφραγμα μυοκαρδίου καὶ μὲ τὸ ὁποῖο ἐπιτυγχάνεται ἐντὸς λεπτῶν ἡ διάλυση τοῦ θρόμβου. Ἔτσι τώρα ἡ κυκλοφορία αἵματος στὴν προσβεβλημένη αὐτὴ περιοχὴ τοῦ ἐγκεφάλου εἶναι ἐλεύθερη. (Ἀφροδίτη Καπώνη-νευρολόγος, δ/ντρια, Εὐρωκλινικὴ Ἀθηνῶν).
Ἐὰν γιὰ τὸ ἐγκεφαλικὸ δὲν εὐθύνεται ἐγκεφαλικὴ ἀρτηρία ἀλλὰ μία ἀπὸ τὶς δύο καρωτίδες, μέσῳ τῶν ὁποίων γίνεται ἡ κυκλοφορία ἀπὸ τὴν ἀορτὴ στὸν ἐγκέφαλο, τότε μὲ ὑπερήχους ἀλλὰ καὶ ἀρτηριογραφία προσδιορίζεται ἀκριβῶς ἡ θέση καὶ τὸ μέγεθος τῆς στενωτικῆς-ἐμφρακτικῆς βλάβης τῆς καρωτίδος καὶ ἀμέσως γίνεται θεραπεία μὲ ἀγγειοπλαστική, ὅπως στὶς στεφανιαῖες ἀρτηρίες. Μὲ μπαλόνι ἀνοίγει ἡ καρωτίδα, ἡ ὁποία παραμένει ἀνοιχτὴ μὲ τοποθέτηση στὲντ καὶ ἔτσι ἀποκαθίσταται ἡ κυκλοφορία τοῦ ἐγκεφάλου.
Πάντα ταῦτα ἔγιναν χωρὶς καθυστερήσεις καὶ στὴ γιαγιά, ἐπειδὴ ἔφταιγε ἡ ἐγκεφαλικὴ ἀρτηρία, ἔγινε ἔγχυση θρομβολυτικοῦ φαρμάκου καὶ κατὰ τὶς 12 τὸ μεσημέρι ἦταν πάλι ὄρθια. Ξύπνησε, λοιπόν, μιλάει, περπατάει. Ἔτσι «καθάρισαν», χωρὶς καθυστερήσεις ἔδωσαν τὴ μάχη τους καὶ οἱ ἀρχαῖοι μας, ὁ Μιλτιάδης, ὁ Θεμιστοκλῆς καὶ ὁ Παυσανίας. Ὅμως, ὅταν οἱ ὁμάδες δὲν λειτουργοῦν καλά, τότε ἔχουμε τὰ μεγάλα προβλήματα τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου μὲ ἀπώλειες Περικλῆ, Κλέοντα, Βρασίδα καὶ τόσες μόνιμες ἀναπηρίες Σπάρτης καὶ Ἀθήνας. Ἐὰν δὲν γίνει ἐγκαίρως, τὶς πρῶτες δύο-τρεῖς ὧρες, τότε μονιμοποιοῦνται οἱ ἐγκεφαλικὲς βλάβες μὲ αὔξηση τῆς θνητότητος ἢ ἀναπηρίες, π.χ. νὰ μιλάει ἢ/καὶ νὰ βαδίζει δύσκολα, νὰ ἔχει παράλυτο ἕνα χέρι κ.α.
Τὰ ἐγκεφαλικὰ ἐπεισόδια σὲ ποσοστὸ ἄνω του 80% εἶναι ἰσχαιμικά, λόγω στένωσης-ἀπόφραξης τῆς πάσχουσας ἀρτηρίας τοῦ ἐγκεφάλου καὶ σὲ μικρὸ ποσοστὸ 10-20% εἶναι αἱμορραγικά, συχνὰ λόγω ρήξης τοιχωματικοῦ ἀνευρύσματος ἐγκεφαλικῆς ἀρτηρίας. Σὲ ἰσχαιμικὸ ἐπεισόδιο, ὡς ἐλέχθη, γίνεται διάνοιξη μὲ μπαλόνι καὶ στὲντ τῆς πάσχουσας ἀρτηρίας. Ἐὰν τὸ ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο εἶναι αἱμορραγικὸ ἀπὸ ἀνεύρυσμα ἐγκεφαλικῆς ἀρτηρίας, τότε γίνεται ἀμέσως καθετηριασμὸς καὶ μὲ τὸν καθετήρα γίνεται «ἐμβολισμός» στὸ σημεῖο τῆς αἱμορραγίας μὲ κατάλληλο συνθετικὸ ὑλικό, διὰ τοῦ ὁποίου παύει ἡ αἱμορραγία. Ἂν βέβαια εἶναι μικρὴ ἡ αἱμορραγία, μὲ καλὴ πρόγνωση δὲν γίνεται ἐμβολισμός. Ἀλλά, καί, ἀντιστρόφως, ἂν εἶναι μεγάλη ἡ αἱμορραγία, τότε θὰ γίνει ἀμέσως χειρουργικὴ ἐπέμβαση (Ἀφροδίτη Καπώνη).
Στὴν Ἑλλάδα, δυστυχῶς, δὲν γίνονται ὅλα γρήγορα, ὅπως στὴ γιαγιά. Ἡ ὡραία μας χώρα ἔχει ἀκόμα δυσκολίες. Γίνονται ἐπεμβάσεις καὶ στὴ χώρα μας, ὅπως στὴ γιαγιά, ἀλλὰ ὄχι ὅσες θὰ ἔπρεπε. Συχνὰ συμβαίνει ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο καί, ὅπως παλιά, στὸ νοσοκομεῖο γίνεται συντηρητικὴ θεραπεία, μὴ ἐπεμβατική. Ἐδῶ, ἀπὸ ἐκείνους ποὺ ἔπαθαν ἐγκεφαλικό, ὁ ἕνας στοὺς τρεῖς θὰ ἔχει ἀναπηρία καὶ συχνὰ δὲν θὰ μπορεῖ νὰ αὐτοεξυπηρετηθεῖ. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι πρέπει νὰ ἔχει κάποιο πρόσωπο κοντά του, ἐπειδὴ δὲν ἔχει σταθερὸ βάδισμα καὶ δὲν μπορεῖ νὰ περπατήσει μόνος του, ἢ ἔχει δυσκολία στὴν ὁμιλία, στὸ διάβασμα, στὸ γράψιμο, νὰ πάει στὴν τουαλέτα. Ὑποβάλλονται βέβαια σὲ τακτικὴ ἄσκηση καί, τελικά, σὲ ἀρκετοὺς βελτιώνεται σιγὰ-σιγὰ ἡ ἀναπηρία. Ἡ ἄσκηση πρέπει νὰ ἀρχίζει ὅσο τὸ δυνατὸν νωρίς, ἀπὸ τὸ νοσοκομεῖο. Μὲ τὴ φυσιοθεραπεία λειτουργικῆς ἀποκατάστασης καὶ τὴ σχετικὴ ἐκπαίδευση προλαμβάνεται δυσκαμψία μυῶν, καὶ ἀποκτᾶται ἕνα εἶδος αὐτονομίας καὶ δυνατότητος καλοῦ ἐλέγχου τοῦ σώματος. Ἡ φυσιοθεραπεία περιλαμβάνει κινησιοθεραπεία καὶ ἐργοθεραπευτική. Γίνονται ἐπίσης ἀσκήσεις ὀρθοφωνίας, ὅπως καὶ ἀσκήσεις ποὺ ὁδηγοῦν σὲ ψυχολογικὴ ἐνίσχυση, κοινωνικὴ ὑποστήριξη καὶ διαιτητικὴ βοήθεια. Ὁ ρόλος τῆς οἰκογενείας καὶ τῶν φίλων εἶναι οὐσιώδης γιὰ τὴν ὅλη ἐξέλιξη τῶν ἀσθενῶν.
Πέραν τοῦ κλασσικοῦ ἐγκεφαλικοῦ ἐπεισοδίου συχνὲς εἶναι οἱ ΤΙΑ, Transient Ischemic Attacks, παροδικὲς ἰσχαιμικὲς προσβολές. Εἶναι «ξώφαλτσα» ἐγκεφαλικὰ ἐπεισόδια μὲ ἐλάχιστα καὶ παροδικὰ συμπτώματα ἀπὸ κάποιο ὄργανο, π.χ. μούδιασμα στὸ πρόσωπο, σὲ ἄνω ἢ κάτω ἄκρο κ.ἄ. Αὐτὴ ἡ διαταραχὴ μπορεῖ νὰ εἶναι καὶ ζάλη, τάση γιὰ λιποθυμία, διαρκεῖ γιὰ βραχὺ χρονικὸ διάστημα, λεπτὰ ἢ καὶ λίγες ὧρες καὶ μετὰ ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται καλά, οὔτε γάτα οὔτε ζημιά. Ὅμως τὰ ΤΙΑ εἶναι μηνύματα κινδύνου γιὰ ἔμφραγμα τοῦ ἐγκεφάλου, δηλαδὴ σοβαρὸ ἐπεισόδιο, ὅπως ἀκριβῶς ἡ στηθάγχη μπορεῖ νὰ εἶναι πρόδρομος ἐμφράγματος τοῦ μυοκαρδίου. Τὸ ξώφαλτσο αὐτὸ ΤΙΑ ἐνίοτε ὑποτροπιάζει, ἐπανειλημμένα. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ γίνει στὸ νοσοκομεῖο ἀξονικὴ ἢ μαγνητικὴ τομογραφία τοῦ ἐγκεφάλου, ὑπερηχογραφικὴ ἐξέταση τῶν καρωτίδων καὶ φυσικὰ ἠλεκτροκαρδιογράφημα καὶ ἐξετάσεις αἵματος. Ἔτσι, μέσα σὲ λίγες, τὸ πολὺ 24 ὧρες, μπορεῖ π.χ. νὰ γίνει χειρουργικὴ ἐνδαρτηριεκτομὴ τῆς ἔσω καρωτίδας, ἐπειδὴ βρέθηκε νὰ ἔχει σοβαρὴ στένωση 70-99% ἢ ἄλλη θεραπεία ὡς ἀγγειοπλαστικὴ γιὰ πρόληψη βαρέως ἐγκεφαλικοῦ ἐπεισοδίου, ποὺ παίρνει ἢ σακατεύει τὴ ζωή.
Πρόληψη νέου ἐγκεφαλικοῦ ἐπεισοδίου. Πέρα ἀπὸ τὴ σωστὴ ἀντιμετώπιση τῶν ΤΙΑ, ὡς ἀνεφέρθη, γιὰ νὰ μὴν ξαναπάθει ἐγκεφαλικὸ ὁ πάσχων ἀρχίζει μιὰ νέα ζωή. Καὶ ἐνῷ μπορεῖ νὰ μὴν ἔχει ἀναπηρία, χαράσσονται σταθερὲς γραμμὲς πορείας μὲ ἄσκηση καὶ ὑγιεινὴ διατροφή. Ἀντιμετωπίζονται ὅλοι οἱ παράγοντες κινδύνου προσβολῆς τῶν ἀρτηριῶν. Ὁ πάσχων δὲν καπνίζει, ρυθμίζει τὴν ἀρτηριακὴ πίεση, ἐὰν εἶναι ὑπερτασικός, προσέχει τὸ σωματικό του βάρος, διατηρεῖ χαμηλὲς τιμὲς σακχάρου καὶ χοληστερίνης στὸ αἷμα, ἀσκεῖται, ἀκολουθεῖ δίαιτα μεσογειακή, μὲ σκοπὸ τὴν πρόληψη ἀθηρωματικῶν πλακῶν, ποὺ μπορεῖ νὰ προκαλέσουν τὴν ἔμφραξη στὴν καρωτίδα ἢ τὴ μέση ἐγκεφαλικὴ ἀρτηρία. Ἰδιαίτερα γιὰ τὴν πρόληψη τῶν ἀθηρωματικῶν πλακῶν, ὅπως καὶ στὶς στεφανιαῖες ἀρτηρίες, θὰ πρέπει νὰ χορηγεῖται στατίνη, ὥστε ἡ κακὴ LDL χοληστερίνη νὰ εἶναι κάτω των 70 mg%. Ἐπὶ πλέον χορηγοῦνται ἀντιθρομβωτικά, ὡς ἡ ἀσπιρίνη καὶ ἡ κλοπιδογρέλη, γιὰ τὴν πρόληψη θρόμβωσης τῆς ἀρτηρίας, ἡ ὁποία συνήθως παρουσιάζεται πάνω στὴν ἀθηρωματικὴ πλάκα.
Ἐλέγχεται βέβαια καὶ ἡ καρδιά, κυρίως ὡς πρὸς τὴν ἐμφάνιση κολπικῆς μαρμαρυγῆς. Ἐὰν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ πλήρης ἀρρυθμία, εἴτε μὲ παροξυσμοὺς εἴτε ὡς μόνιμη, τότε χορηγεῖται ἀντιπηκτικὴ θεραπεία, sintrom, ὥστε ὁ χρόνος προθρομβίνης – INR νὰ εἶναι 2 ἕως 3. Ἀντ’ αὐτοῦ μπορεῖ νὰ χορηγηθεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ νεότερα ἀντιπηκτικὰ φάρμακα σὲ χάπια, pradaxa ἢ xarelto ἢ eliquis. Ἔτσι προλαμβάνονται στοὺς κόλπους θρομβώσεις, οἱ ὁποῖοι δὲν συστέλλονται λόγῳ τῆς μαρμαρυγῆς, ποὺ εἶναι συνεχής. Ἀλλὰ καὶ σὲ ὅσους ἔχουν περάσει TIA, παροδικὸ ἰσχαιμικὸ ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο, γίνονται οἱ παραπάνω ἐξετάσεις καὶ ἐνδεχομένως νὰ ἀντιμετωπισθεῖ ἄμεσα τυχὸν στένωση ἢ θρόμβωση μιᾶς ἀρτηρίας.
Συμπερασματικὰ ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ σὲ ὀργανωμένη κοινωνία θὰ πρέπει νὰ γίνεται ἐπειγόντως, ἐντὸς τριῶν το πολὺ ἕξι ὡρῶν, ὡς ἀκριβῶς σὲ ὀξὺ ἔμφραγμα τοῦ μυοκαρδίου. Κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο γίνεται ἡ πρόληψη τοῦ ἐγκεφαλικοῦ ἐπεισοδίου, ἤγουν μὲ ἀποφυγὴ καπνίσματος, παχυσαρκίας, θεραπεία ὑπερτάσεως, διαβήτη, ὑπερχοληστεριναιμίας καὶ ἄλλων παραγόντων κινδύνου ὡς ἡ καθιστικὴ ζωή.
ΑΟΡΤΙΚΟ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑ
Ἀορτὴ λέγεται τὸ ἀρτηριακό «κανάλι», ποὺ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἀριστερὴ κοιλία τῆς καρδιᾶς καὶ δέχεται τὸν ὄγκο αἵματος ποὺ ἐξωθεῖ αὐτὴ ἡ κοιλία. Αὐτὸς ὁ ὄγκος αἵματος ὀνομάζεται σφυγμὸς στὴν ἀρτηρία-ἀρτηριακὸς σφυγμὸς καὶ θὰ μεταβεῖ σὲ ὅλα τα ὄργανα καὶ τοὺς ἱστοὺς τοῦ σώματος, γιὰ νὰ τοὺς δώσει ὀξυγόνο καὶ τροφή. Ἡ ἀορτὴ στὴν ἔκφυσή της ἔχει μεγάλη διάμετρο, 2, 3 ἢ καὶ 4 ἑκατοστὰ τοῦ μέτρου σὲ ὑψηλόσωμα πρόσωπα. Δηλαδὴ ἡ ἀορτὴ διαφέρει πολὺ ἀπὸ τὶς ἀρτηρίες, ποὺ ἔχουν αὐλὸ καὶ ὀλίγων χιλιοστῶν στὴν ἔκφυσή τους. Στὶς ἀρτηρίες αὐτὲς ἡ διάμετρος τοῦ αὐλοῦ τοὺς μικραίνει συνεχῶς, στὰ 4,3,2 καὶ φθάνει νὰ εἶναι 1 χιλιοστὸ ὅσο προχωροῦν πρὸς τὸ τέλος τους, τὰ τριχοειδῆ, τὰ ὁποῖα ἔχουν διάμετρο κάτω ἀπὸ 1 χιλιοστό. Ἀνάλογα μὲ τὴν ἐξεταζομένη θέση της ἡ ἀορτὴ διακρίνεται σὲ ἀνιούσα, ἀορτικὸ τόξο ἀπ’ ὅπου ἐκφύονται οἱ καρωτίδες γιὰ τὴν αἱμάτωση τῆς κεφαλῆς καὶ οἱ ἀρτηρίες γιὰ τὴν αἱμάτωση τῶν ἄνω ἄκρων καὶ γενικά τοῦ ἀνωτέρου ἡμίσεως τοῦ σώματος, στὴ συνέχεια εἶναι ἡ κατιούσα θωρακικὴ ἀορτὴ καί, τέλος, ἡ κοιλιακὴ ἀορτή, ἡ ὁποία χαμηλὰ στὴν κοιλία διχάζεται στὶς δύο λαγόνιες ἀρτηρίες, δεξιὰ καὶ ἀριστερά, οἱ ὁποῖες βαθμηδὸν μεταπίπτουν στὶς μηριαῖες, ἰγνυακές, γαστροκνημιαῖες καὶ τὶς ραχιαῖες ἀρτηρίες τοῦ ἄκρου ποδὸς γιὰ τὴν αἱμάτωση τῶν κάτω ἄκρων. Ὁ αὐλὸς τοῦ τελικοῦ τμήματος, ἤγουν τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς, ἔχει διάμετρο, ἡ ὁποία κυμαίνεται ἀπὸ 1,6 ἑκ. στοὺς μικρόσωμους μέχρι 2,2 στοὺς μεγαλόσωμους.
Ἡ παθολογικὴ αὔξηση γενικὰ τῆς διαμέτρου τοῦ αὐλοῦ τῆς ἀορτῆς ὀνομάζεται ἀνεύρυσμα. Στὴν ἀνιούσα θωρακικὴ ἀορτὴ εἶναι παθολογικὴ ἡ αὔξηση τῆς διαμέτρου τοῦ αὐλοῦ, ὅταν ξεπερνάει τὰ 4 ἑκ. Ἐδῶ ἐὰν ἡ διάμετρος τῆς ἀνιούσης ἀορτῆς εἶναι 4-4,5 ἑκ. πολλοὶ γιατροὶ ἀντὶ τοῦ ἀνευρύσματος χρησιμοποιοῦν τὸν ὅρο διάταση τῆς ἀορτῆς καὶ γνωματεύουν μὲ τὴ λέξη ἀνεύρυσμα ἐὰν ὁ αὐλὸς εἶναι πάνω ἀπὸ 4,5 ἑκ.
Ἀντίστοιχα πρὸς τὸ ἀνεύρυσμα τῆς ἀορτῆς ἔχουμε καὶ τὸ ἀνεύρυσμα τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς. Μιλᾶμε γιὰ ἀνεύρυσμα τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς, ἐὰν ἡ διάμετρος ὑπερβαίνει τὰ 2,5 ἑκ. σὲ βραχύσωμους καὶ τὰ 3 ἑκ. σὲ ὑψηλόσωμους. Τόσο σὲ ἀνεύρυσμα τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς, ὅσο καὶ σὲ ἀνεύρυσμα τῆς θωρακικῆς ἀορτῆς, πρέπει νὰ γίνεται ἡ παρακολούθησή του μὲ triplex καρδιᾶς, δηλαδὴ ὑπερηχογράφημα κάθε ἕξι μῆνες ἢ καὶ συχνότερα. Ἡσυχάζει κανείς, ἐὰν δὲν αὐξάνεται ἄλλο ἡ διάμετρος, κάτι ποὺ συμβαίνει σὲ ἀρκετὲς περιπτώσεις. Ὅμως συχνὰ αὐξάνεται ἡ διάμετρος τοῦ ἀνευρύσματος, 1-3 χιλιοστὰ ἢ περισσότερο μέσα στοὺς ἕξι μῆνες καὶ αὐτὸ μας κάνει αὐστηρότερους στὴν παρακολούθηση, μὲ τὴ σύσταση τῆς ἀποφυγῆς αὐξημένης ἀρτηριακῆς πίεσης, ἄρσης βάρους καὶ γενικὰ στρές, ποὺ μπορεῖ νὰ προκαλέσει αὔξηση τῆς πίεσης καὶ ἐπιδείνωση τοῦ ἀνευρύσματος. Στὰ αἴτια τοῦ ἀορτικοῦ ἀνευρύσματος περιλαμβάνεται βέβαια ἡ ὑπέρταση, ἀλλὰ καὶ κάθε τί ποὺ ἐπηρεάζει, δηλαδὴ ἐπιδεινώνει τὴν ἀθηροσκλήρυνση καὶ τὴν λειτουργία τοῦ ἀρτηριακοῦ τοιχώματος. Ἡ ἀορτὴ παθαίνει ἀθηροσκλήρωση, ὅπως καὶ οἱ στεφανιαῖες ἀρτηρίες. Ἔτσι λοιπόν, κατὰ τὰ γνωστά, διακόπτεται τὸ κάπνισμα, θεραπεύεται μὲ στατίνη ἡ ὑπερχοληστεριναιμία, ὥστε ἡ LDL χοληστερίνη νὰ εἶναι κάτω τῶν 70mg%, θὰ πρέπει νὰ ἀποφεύγεται ἡ παχυσαρκία, νὰ ὑπάρχει πρόληψη καὶ ἀντιμετώπιση τοῦ σακχαρώδους διαβήτη. Ἀλλά, ὅπως εἴπαμε, τὸ σπουδαιότερο εἶναι νὰ μὴν πιέζεται τὸ ἀνεύρυσμα ἀπὸ ὑπέρταση.
Κατὰ τὴν κλινικὴ ἐξέταση ὁ ἰατρὸς ὑποψιάζεται ἀνεύρυσμα σὲ ἐξεταζόμενο μετὰ τὴν ἡλικία τῶν 50 ἐτῶν, μὲ θετικὸ κληρονομικὸ ἱστορικὸ καὶ μὲ παράγοντες κινδύνου, ὡς ἡ ὑπέρταση, ὁ διαβήτης, τὸ κάπνισμα, ἡ ὑπερχοληστεριναιμία. Ἀπὸ εἰδικοὺς ἡ ἐξέταση γίνεται μὲ ὑπερήχους καὶ μὲ ἀκρίβεια, τόσο στὸ ἀνεύρυσμα τῆς θωρακικῆς ὅσο καὶ τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς. Ἔτσι ὁ ἔλεγχος εἶναι εὔκολος, χωρὶς ἐπίπτωση ἐπὶ τοῦ ἐξεταζομένου καὶ χωρὶς μεγάλη οἰκονομικὴ ἐπιβάρυνση. Σὲ σπάνιες περιπτώσεις ἀμφιβολίας ἡ διάγνωση γίνεται εὔκολα μὲ ἀξονικὴ τομογραφία.
Τὸ ἀνεύρυσμα τῆς ἀορτῆς συνήθως εἶναι σιωπηρό, δὲν προκαλεῖ πόνο καὶ ἀνακαλύπτεται κατὰ τὴν κλινική, ἀκτινολογικὴ καὶ κυρίως τὴν ὑπερηχογραφικὴ ἐξέταση. Σὲ λεπτόσωμο πρόσωπο π.χ., μπορεῖ ὁ γιατρὸς νὰ ὑποψιαστεῖ ἀνεύρυσμα τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς ψηλαφώντας ἀορτικὸ σφυγμὸ σὲ μεγάλη ὁριζόντια ἔκταση τῆς κοιλίας ἢ κατὰ τὴν ἀκτινογραφικὴ ἐξέταση τοῦ θώρακος, ὅταν λαμβάνεται εἰκόνα αὔξησης τῆς σκιᾶς τῆς ἀορτῆς σὲ ὁριζόντια πάλι ἔκταση. Τότε, μὲ ὑπερηχογραφικὴ ἐξέταση ἀπὸ ἐξειδικευμένο ἰατρὸ τοῦ ἐργαστηρίου τῶν ὑπερήχων, τίθεται ἀσφαλῶς ἡ διάγνωση τόσο τοῦ ἀνευρύσματος τῆς ἀνιούσης ἢ τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς μὲ μέτρηση τῆς διαμέτρου τοῦ αὐλοῦ τῆς ἀορτῆς καὶ μὲ ἀκρίβεια χιλιοστοῦ. Ἂν π.χ. τὸ ἀνεύρυσμα τῆς ἀνιούσης ἀορτῆς ἔχει διάμετρο 46mm ἢ τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς εἶναι 38mm. Οἱ ἐξετάσεις αὐτὲς ἀνὰ ἑξάμηνο μπορεῖ νὰ γίνονται ἐπὶ σειρὰ ἐτῶν, χωρὶς σημαντικὴ αὔξηση τῆς διαμέτρου τοῦ ἀνευρύσματος. Συνήθως παρατηρεῖται μιὰ αὔξηση στὸ ἑξάμηνο 1-3mm, ὥστε ἡ διάμετρος ἀπὸ 46 φθάνει στὰ 48mm στὸ θώρακα ἢ ἀπὸ 38 σὲ 40mm στὴν κοιλία. Αὐτὴ ἡ προοδευτικὴ αὔξηση κατὰ 1 ἢ 2 mm ἀνὰ ἑξάμηνο δὲν ἀνησυχεῖ τὸν ἰατρό, μέχρις ὅτου ἀποφασίσει τὴ θεραπεία. Ἡ ἐπεμβατικὴ ἢ χειρουργικὴ θεραπεία συνιστᾶται, ἐὰν ἡ διάμετρος τοῦ ἀνευρύσματος ὑπερβεῖ στὴν ἀνιούσα ἀορτὴ τὰ 55mm ἢ στὴν κοιλιακὴ ἀορτὴ τὰ 50mm. Ὅμως, ἐὰν ἀπὸ ἑξάμηνο σὲ ἑξάμηνο ἡ αὔξηση τῆς διαμέτρου ὑπερβαίνει τὰ 5 mm, δηλαδὴ ἀπὸ 48mm φθάσει τὰ 54mm ἢ ἀπὸ 38mm τὰ 45mm στὴν κοιλία, τότε ὁ ἰατρὸς ἀνησυχεῖ καὶ ἀποφασίζει τὴν ἐπέμβαση, ἐπειδὴ ὑπάρχει κίνδυνος ρήξης τοῦ ἀνευρύσματος. Ὥστε τότε δὲν περιμένουμε νὰ φθάσουμε τὸ ὅριο τῶν 50mm στὴν κοιλιακὴ ἢ τῶν 55mm στὴ θωρακικὴ ἀορτή.
Ὥστε τὸ ἀνεύρυσμα τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς μπορεῖ νὰ ἐξελίσσεται σιωπηλὰ ἐπὶ χρόνια χωρὶς πόνο. Ὅμως στὸ τελικὸ στάδιο ἐὰν τὸ τοίχωμα ραγεῖ – σπάσει, τότε προκαλεῖ ἔντονο πόνο καὶ πρέπει νὰ γίνει ἄμεση ἐπεμβατικὴ-χειρουργικὴ θεραπεία μὲ τοποθέτηση μοσχεύματος.
Ἡ ἐπεμβατικὴ θεραπεία εἶναι δύσκολη στὸ ἀνεύρυσμα τῆς ἀνιούσης ἀορτῆς, ἐὰν τὸ ἀνεύρυσμα ἐπεκτείνεται στὸ ἀορτικὸ τόξο, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἐκφύονται οἱ καρωτίδες καὶ οἱ ἄλλες ἀρτηρίες τοῦ ἄνω ἡμίσεως τοῦ σώματος. Ὑπάρχει δηλαδὴ φόβος βλάβης, π.χ. τῆς καρωτίδος, κατὰ τὴν ἐπέμβαση καὶ πρόκλησης ἐγκεφαλικοῦ ἐπεισοδίου. Κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο μπορεῖ νὰ ἐπηρεαστεῖ ἡ κυκλοφορία αἱμάτωσης τοῦ δεξιοῦ ἢ ἀριστεροῦ ἄνω ἄκρου. Ἔτσι τὰ χειρουργικὰ κέντρα, στὰ ὁποῖα ἀντιμετωπίζονται αὐτὲς οἱ περιπτώσεις ἀνευρύσματος τοῦ ἀορτικοῦ τόξου, εἶναι λίγα. Τὸ ἴδιο πρόβλημα ὑπάρχει στὴ θεραπευτικὴ ἐπέμβαση ἀνευρύσματος τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς, τὸ ὁποῖο δὲν θέλουμε νὰ φθάνει στὸ ὕψος τῆς νεφρικῆς ἀρτηρίας, ἐπειδὴ τότε ὑπάρχει φόβος χειρουργικῆς βλάβης αὐτῆς τῆς ἀρτηρίας μὲ συνέπεια τὴν ἰσχαιμία καὶ ἀνεπάρκεια τοῦ ἀντίστοιχου νεφροῦ. Εὐτυχῶς τὰ πλεῖστα τῶν ἀνευρυσμάτων αὐτῶν, τόσο στὴν ἀνιούσα ἀορτή, ὅσο καὶ στὴν κοιλιακὴ ἀορτή, δὲν φθάνουν μέχρι τὴν ἔκφυση αὐτῶν τῶν ἀρτηριῶν καὶ ἡ ἐπέμβαση γίνεται κατὰ κανόνα μὲ ἐπιτυχία χωρὶς ἰδιαίτερα προβλήματα.
Ἡ ἐπεμβατικὴ θεραπεία μπορεῖ νὰ γίνει μὲ καθετηριασμὸ ἢ μὲ ἐγχείρηση. Μὲ τὴ μία ἢ τὴν ἄλλη ἐπέμβαση γίνεται τοποθέτηση τεχνητοῦ – πλαστικοῦ ἀορτικοῦ μοσχεύματος εἰς ἀντικατάσταση τοῦ ἀνευρύσματος. Περισσότερες ἐπεμβάσεις γίνονται σὲ ἀνεύρυσμα τῆς κοιλιακῆς ἀορτῆς. Ἡ χειρουργικὴ θεραπεία ἀορτικοῦ ἀνευρύσματος συνήθως εἶναι ἐπιτυχὴς καὶ ἔχει καλὴ πορεία ἐπὶ μακρὰ σειρὰ ἐτῶν.
ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΑ.
Ἐδῶ πάσχουν οἱ ἀρτηρίες στὰ κάτω ἄκρα, οἱ ὁποῖες παθαίνουν ἀθηροσκλήρυνση, ὅπως οἱ στεφανιαῖες καὶ οἱ καρωτίδες. Γιὰ τὸ λόγο αὐτό, ὅταν τὸ ὑπερηχογράφημα-τρίπλεξ ἀρτηριῶν δείχνει στένωση π.χ. καρωτίδων, μηριαίων στοὺς μηροὺς καὶ τῆς γαστροκνημίας ἀρτηρίας στὶς γάμπες, θὰ πρέπει νὰ γίνεται προληπτικὴ θεραπεία μὲ στατίνη, νὰ πέσει ἡ κακὴ LDL χοληστερίνη κάτω των 70 mg%. Ἔτσι δὲν θὰ αὐξάνεται ἡ ἀθηρωματικὴ πλάκα, ἂν ὑπάρχει, μάλιστα μερικοὶ ὑποστηρίζουν ὅτι συρρικνοῦται. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἀποφεύγεται ἡ σοβαρὴ στένωση τῆς ἀρτηρίας. Ἐπὶ πλέον σὲ ἀρτηριακὴ ἀθηρωμάτωση χορηγεῖται ἀσπιρίνη ἢ κλοπιδογρέλη ὡς ἀντιθρομβωτικό, νὰ μὴν ἐμφανίζεται θρόμβος πάνω στὴν πλάκα καὶ νὰ χειροτερεύει ἡ στένωση.
Τὰ συμπτώματα τῆς περιφερικῆς ἀποφρακτικῆς ἀρτηριοπάθειας ὁδηγοῦν καὶ στὴ διάγνωση τῆς νόσου. Ὁ πάσχων δηλώνει σχετικὴ ἀναπηρία στὸ βάδισμα, πάσχει. Συγκεκριμένα ἀναφέρει ὅτι, π.χ. τοὺς τελευταίους ἕξι μῆνες ἢ τὰ τελευταῖα ἕνα-δύο χρόνια, ἐνῷ βαδίζει κανονικά, βαθμηδὸν κουράζεται καὶ ἔχει πόνους στὶς γάμπες ἀμφιπλεύρως ἢ μόνο στὴ μία, δεξιὰ ἢ ἀριστερά. Στὸ βάδισμα ὁ πόνος γίνεται τόσο ἐνοχλητικός, ὥστε ἀναγκάζεται νὰ σταματήσει, ὁπότε συνέρχεται καὶ μετὰ ἕνα-δύο λεπτὰ συνεχίζει τὸ βάδισμα. Αὐτὴ ἡ ἀναπηρία, ἡ διαλείπουσα χωλότητα, ὅπως τὴν ὀνομάζει ἡ ἰατρική, μπορεῖ νὰ εἶναι ἐλαφρὰ ἢ σοβαρή. Ἐλαφρὰ εἶναι ὅταν ὁ πάσχων βαδίζει ζωηρὰ μεγάλες ἀποστάσεις καὶ ἀναγκάζεται νὰ σταματήσει ἀπὸ πόνο στὰ 2.000 ἢ 1.000 μέτρα. Ἀντιστρόφως, ἡ πάθηση εἶναι σοβαρή, ὅταν σταματάει στὰ 50-100 μ. καὶ μάλιστα μὲ ἀργὸ βάδισμα στὸ ἴσιωμα. Εὐνόητο ὅτι ὁ πόνος ποὺ ἐμφανίζεται στὶς γάμπες ὀφείλεται στὸ ὅτι οἱ γαστροκνημίες, ὅπως ὀνομάζονται, δὲν ὀξυγονοῦνται καλά. Διαμαρτύρονται οἱ μύες αὐτοὶ μὲ πόνο στὸ βάδισμα, ἐπειδὴ ζητοῦν περισσότερο ὀξυγόνο καὶ τροφή, τὰ ὁποῖα δὲν λαμβάνουν, καθὼς πάσχουν ἀπὸ ἀθηροσκληρυντικὴ στένωση οἱ ἀρτηρίες, ποὺ τοὺς τροφοδοτοῦν. Οἱ ὑπεύθυνες στενώσεις σὲ διαλείπουσα χωλότητα μπορεῖ νὰ ἐντοπίζονται στὶς μηριαῖες ἀρτηρίες, στὶς ἰγνυακὲς πίσω ἀπὸ τὸ γόνατο, ὅπως καὶ πιὸ κάτω στὶς ἀρτηρίες τῆς κνήμης.
Σὲ σοβαρὴ περιφερικὴ ἀποφρακτικὴ ἀρτηριοπάθεια, ὁ πόνος στὶς γάμπες ἐμφανίζεται μὲ βάδισμα ὀλίγων μέτρων ἢ καὶ κατὰ τὴν ἠρεμία. Τὸ δέρμα εἶναι ὠχρὸ καὶ χάνει τὸ τρίχωμά του. Τότε ὑπάρχει μεγάλο πρόβλημα, ἐπειδὴ ἡ κατάσταση ὁδηγεῖ πρὸς διακοπὴ κυκλοφορίας σὲ περιοχὲς τοῦ ἄκρου ποδὸς καὶ χαμηλὰ στὴν κνήμη μὲ ἐμφάνιση νεκρώσεων-ἑλκῶν, τὰ ὁποῖα εἶναι γνωστὰ καὶ ὡς ἄτονα ἕλκη. Αὐτὰ βεβαίως δὲν ὑποχωροῦν μὲ ἐπαλείψεις ἢ ἄλλη φαρμακευτικὴ θεραπεία. Βαθμηδὸν τὸ δέρμα ἀπὸ πολὺ ὠχρὸ ἀρχίζει νὰ ἐμφανίζει κυάνωση καὶ ἐξέλιξη πρὸς μεγάλη νέκρωση-γάγγραινα. Ἐδῶ ἡ λύση εἶναι ὁ ἀκρωτηριασμὸς τοῦ κάτω ἄκρου. Αὐτὸ συμβαίνει σὲ κάποιους ἀσθενεῖς, συνήθως κατὰ τὴν ὄγδοη δεκαετία τους, κυρίως ἐκείνων ποὺ πάσχουν ἀπὸ σοβαρὸ σακχαρώδη διαβήτη καὶ καπνίζουν.
Ἡ ἀκριβὴς διάγνωση τῆς νόσου γίνεται μὲ παρακλινικὲς ἐξετάσεις, συνήθως ὑπερηχογράφημα τῶν κάτω ἄκρων. Ἐλέγχεται ἡ σύσταση τῶν ἀθηρωματικῶν πλακῶν, π.χ. ἂν εἶναι μαλακὲς ἢ σκληρές, καὶ κυρίως ὁ βαθμὸς στενώσεως τῆς ἀρτηρίας. Οἱ στενωτικὲς αὐτὲς βλάβες μπορεῖ νὰ εἶναι μία ἢ περισσότερες, σὲ μία ἢ περισσότερες ἀρτηρίες. Συνήθως ἡ ἀπόφαση τῆς ἐπεμβατικῆς θεραπείας λαμβάνεται καὶ μετὰ ἀπὸ ἔλεγχο τοῦ πάσχοντος κάτω ἄκρου μὲ ἀρτηριογραφία, κατόπιν ἐγχύσεως σκιερῆς οὐσίας ψηλὰ στὴ μηριαία ἀρτηρία.
Θεραπευτικὰ ἡ διαλείπουσα χωλότητα μπορεῖ νὰ ὑποχωρήσει καὶ νὰ ἀποφευχθοῦν σοβαρὲς ἐξελίξεις τῆς παθήσεως. Τὸ βάδισμα βοηθάει στὴ διατήρηση ἀλλὰ καὶ ἀνάπτυξη τῆς κυκλοφορίας. Ὑπάρχει περίπτωση πάσχοντος, ὁ ὁποῖος πρὶν ἀπὸ δεκαπέντε χρόνια σταματοῦσε στὰ 100 μ. ἀπὸ διαλείπουσα χωλότητα καὶ μὲ τὸ καθημερινὸ βάδισμα 2-3 χιλιομέτρων εἶχε προοδευτικὴ βελτίωση, βαδίζοντας συνεχῶς μεγαλύτερες ἀποστάσεις. Ἀπὸ τὰ 100 μ. ἀργότερα στεκόταν στὰ 200 μ., στὰ 300, καὶ ἔφθασε τώρα νὰ βαδίζει ἀρκετὰ ζωηρά, τουλάχιστον 1000 μ. γιὰ νὰ σταματήσει. Σήμερα ἔχει περάσει τὴν ἡλικία τῶν 80! Βέβαια δὲν καπνίζει, τὸ σάκχαρο εἶναι φυσιολογικό, προσέχει τὴ χοληστερίνη του καὶ ὅλους τοὺς ἄλλους παράγοντες κινδύνου.
Ἂν ὅμως ὁ ἀσθενὴς δὲν πειθαρχεῖ ἢ εἶναι ἄτυχος καὶ ἐξελίσσεται ἡ πάθηση, τότε ὑπάρχει ἡ ἐπεμβατικὴ θεραπεία. Μὲ ἀγγειοπλαστική, δηλαδὴ μὲ καθετηριασμὸ γίνεται διάνοιξη τῆς ὑπεύθυνης στενωτικῆς βλάβης. Αὐτὸ ἐπιτυγχάνεται μὲ μπαλόνι καὶ τοποθέτηση συρματίνου αὐτοεκπτυσσόμενου πλέγματος-στὲντ πρὸς διατήρηση ἀνοιχτῆς τῆς ἀρτηρίας. Μπορεῖ ὅμως, ἀντὶ ἀγγειοπλαστικῆς, νὰ συνιστᾶται χειρουργικὴ ἐπέμβαση πρὸς ἀθηρεκτομὴ τῆς στενωτικῆς βλάβης ἢ συνηθέστερα τοποθέτηση παρακαμπτηρίου μοσχεύματος. Μὲ τὸ μόσχευμα αἷμα ρέει ἀπὸ τὴν καλῶς λειτουργοῦσα ἄνωθεν τῆς βλάβης ἀρτηρία πρὸς τὸ ὑγιὲς τμῆμα τῆς ἀρτηρίας κάτω ἀπὸ τὴν στένωση, ὅπου το αἷμα κυκλοφορεῖ ἐλεύθερα. Μὲ τὴν ἐπεμβατικὴ αὐτὴ θεραπεία οἱ πάσχοντες συνήθως ὠφελοῦνται, βαδίζουν καλά.
Αφήστε μια απάντηση