1. Δυστυχῶς πάρα πολλοὶ Ἕλληνες, ποὺ ἠναγκάσθησαν καὶ ἀναγκάζονται νὰ φεύγουν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα εἰς τὴν διασπορὰν τῶν νέων πατρίδων, ἐὰν δὲν ἔχουν ἐνσυνείδητον ἐπίγνωσιν τῆς πίστεώς των καὶ τῆς καταγωγῆς των, κινδυνεύουν νὰ ὑφίστανται ἀλλοίωσιν τῆς Ὀρθοδόξου πίστεώς των καὶ τῆς ἀκραιφνοῦς ἐθνικῆς των συνειδήσεως καὶ νὰ ἐπηρεάζωνται ἀπὸ ξένας δοξασίας καὶ πιστεύω.
2. Πρὸς τοῦτο ἀπαιτοῦνται πάντοτε ἰδανικοὶ ἐργάται τῆς ἐκπαιδεύσεως καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, διὰ νὰ τοὺς τονώνουν τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν των καὶ τὴν ἑλληνικὴν καταγωγήν των.
3. Μόνον τότε, ὄχι μόνον δὲν ἀπεμπολοῦν καὶ δὲν λησμονοῦν τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν των καὶ τὴν εὐγενῆ ἑλληνικὴν καταγωγήν των, ἀλλὰ γίνονται πρεσβευταὶ καὶ ἀπόστολοι τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ ἐν γένει τοῦ ἑλληνοχριστιανικοῦ πολιτισμοῦ καὶ μοχθοῦν παντοιοτρόπως διὰ νὰ μεγαλουργήσῃ ἡ Ἑλλάδα μας.
4. Πιστεύομεν ὅτι καὶ ὁ Ρήγας Φεραῖος εἶχε διατηρήσει τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν του καὶ τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἑλληνικῆς καταγωγῆς του καὶ ὅτι ἠργάσθη μὲ γνώμονα τὸν ἑλληνορθόδοξον πολιτισμὸν διὰ τὴν ἕνωσιν ὅλων τῶν ὀρθοδόξων λαῶν, διὰ νὰ ἐπέλθῃ ἡ ἐλευθερία, ἡ κοινωνικὴ ἀναγέννησις, νὰ ἑδραιωθῇ ἡ πραγματικὴ δημοκρατία καὶ νὰ προκύψῃ εὐημερία, εἰρήνη, κοινωνικὴ γαλήνη καὶ πρόοδος εἰς τοὺς βαλκανικοὺς λαούς, οἱ ὁποῖοι, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἦσαν ὁμόδοξοι Ὀρθόδοξοι ἀδελφοί.
5. Εἰς τοὺς χαλεποὺς καιρούς, ποὺ ἐζησεν, ἐπεκράτη ἡ γνώμη ὅτι ὁ πολιτικὸς χάρτης τῶν χωρῶν τῆς Εὐρώπης πρέπει νὰ παραμείνῃ ἀμετάβλητος.
6. Πρὸς τοῦτο συνηργάζοντο οἱ ἡγέται τῶν διαφόρων περιοχῶν νὰ μὴ ἐξαπλωθοῦν καὶ εὐδοκιμήσουν ἀνατρεπτικαὶ προσπάθειαι.
7. Ὁ πρόγονός μας, διανοούμενος ἐπαναστάτης, Ρήγας Φεραῖος, δυστυχῶς ἠγωνίζετο ὑπὸ λίαν δυσμενεστάτας συνθήκας, ὅπου ἀκόμη καὶ Πατριάρχαι καὶ κληρικοὶ ἠναγκάζοντο νὰ ἀποκηρύσσουν ἐπαναστατικὰς προσπαθείας. Τοῦτο δέ, εἴτε διότι οἱ ἐν λόγῳ κληρικοὶ ἦσαν ἀδιαφώτιστοι καὶ παρεξήγουν τοιαύτας προσπαθείας, ὅπως τοῦ Ρήγα Φεραίου, εἴτε διότι ἠναγκάζοντο κάτω ἀπὸ τὸν λίαν δυσβάστακτον μωαμεθανικὸν ζυγὸν νὰ ἀποκηρύσσουν καὶ ἀφορίζουν ἐπαναστατικὰς προσπαθείας ἀμέσως, ἀλλὰ οὐσιαστικῶς τὰς ἐνίσχυον ἐμμέσως μὲ μέγι- στον κίνδυνον τῆς ζωῆς των. Ἐπὶ παραδείγματι ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ε΄ καὶ πολλοὶ ἄλλοι Ἱεράρχαι καὶ κληρικοί, οἱ ὁποῖοι τὴν ἔμμεσον οὐσιαστικὴν συμπαράστασίν των πρὸς τὰ ἐπαναστατικὰ κινήματα τὴν «ἐπλήρωσαν» μὲ τὴν ἰδίαν τὴν ζωήν των, παρ᾿ ὅλον ὅτι προφορικῶς καὶ γραπτῶς ἠναγκάζοντο νὰ ἀποκηρύττουν ἐπαναστατικὰ κινήματα.
8. Ἀτυχῶς ὁ ἐθνικός μας ἥρως Ρήγας Φεραῖος δὲν ἐπρόλαβεν νὰ ὁλοκληρώσῃ τὴν προσπάθειάν του νὰ συνενώσῃ ὅλους τοὺς Ὀρθοδόξους λαοὺς τῆς Βαλκανικῆς καὶ νὰ θέσῃ βάσεις διὰ μίαν ὁμοσπονδοποίησιν τῶν Βαλκανίων, ὅπως ἀργότερον καθώρισεν τὰ «καντόνια» τῆς Ἑλβετίας ὁ ἄλλος πανάξιος καὶ ἀνεπανάληπτος Ἐθνάρχης μας, ὁ Κυβερνήτης Ἰωάννης Καποδίστριας, τὸν ὁποῖον ἠμπόδιζαν καὶ τελικῶς ἐδολοφόνησαν αἱ σκοτειναὶ δυνάμεις, διὰ νὰ μὴ προλάβῃ νὰ θέσῃ σωστὰ θεμέλια καὶ «τὸ νερὸ εἰς τὸ αὐλάκι», διὰ μίαν μεγάλην δημοκρατικὴν Ἑλλάδα. Ὁπότε θὰ ἐφηρμόζοντο ἀπὸ τότε οἱ στίχοι τοῦ ποιητοῦ Βερίτη «ὅπως ἔδωσες, θὰ δώσῃς, θὰ ζητήσουν, ὡς ζητεῖς, θὰ γεννῇς καὶ πάλιν φώτων καὶ πολιτισμοῦ κοιτίς».
9. Δυστυχῶς κείμενά του, τὰ ὁποῖα προωρίζοντο διὰ τὴν Ἑλλάδα ἔπεσαν εἰς τὴν ἀντίληψιν τῶν ἀρχῶν τῆς Τεργέστης καὶ τοιουτοτρόπως ἐπροδόθη ὁ Ρήγας.
Συνελήφθη ὑπὸ τῶν Αὐστριακῶν μετὰ τοῦ Χριστοφόρου Περραιβοῦ τὴν 1ην Δε- κεμβρίου τοῦ 1797. Τελικῶς ὁδηγοῦνται εἰς τὴν Βιέννην, ὅπου ἀποφασίζεται νὰ παραδοθοῦν εἰς τοὺς Τούρκους. Ὁ Ρήγας καὶ οἱ συναγωνισταί του εὑρίσκουν μαρτυρικὸν θάνατον ὑπὸ τοῦ Πασᾶ τοῦ Βελιγραδίου εἰς τὸν Πύργον Νεμπόισα εἰς τὸ Βελιγράδι τὴν 24ην Ἰουνίου τοῦ ἔτους 1798. Οἱ ὁμόδοξοι Σέρβοι ἔχουν ἀνεγείρει ἀνδριάντα τοῦ Ρήγα εἰς τὴν θέσιν αὐτήν.
10. Ἀφιερώνομεν τὸ ἐξώφυλλον τοῦ παρόντος τεύχους τῆς «Φωτεινῆς Γραμμῆς» εἰς τὸν Ρήγαν Βελεστινλὴν καὶ κατωτέρω δημοσιεύομεν σχετικὸν ἄρθρον τοῦ καθηγητοῦ τῆς Ἱστορίας τῆς Ἰατρικῆς κ. Δημητρίου Καραμπερόπουλου.
Ὁ ἐπαναστάτης Ρήγας Βελεστινλὴς
καὶ Ὀρθόδοξος πίστις
Δημήτριος Καραμπερόπουλος
Διδάκτωρ Ἱστορίας τῆς Ἰατρικῆς
Πρόεδρος Ἐπιστημονικῆς Ἑταιρείας Μελέτης
Φερῶν-Βελεστίνου-Ρήγα
Εἶναι γνωστόν, ὅτι ἕξ μήνας μετὰ τὸν στραγγαλισμὸν (Ἰούνιος 1798) τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ καὶ τῶν ἑπτὰ Συντρόφων του εἰς τὸ Βελιγράδι, ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ὁ Ε΄, εἰς ἐπιστολήν του, 1 Δεκεμβρίου 1798, πρὸς τὸν Μητροπολίτην Σμύρνης Ἄνθιμον, καταδικάζει τὸ Σύνταγμα τοῦ Ρήγα «ὅτι πλῆρες ὑπάρχει σαθρότητος ἐκ τῶν θολερῶν αὐτοῦ ἐννοιῶν, τοῖς δόγμασι τῆς ὀρθοδόξου ἡμῶν πίστεως ἐναντιούμενον». Ἐπίσης, ὁ μοναχὸς Κύριλλος Λαυριώτης εἰς τὴν χειρόγραφον ΄΄Ἑρμηνεία τῆς Ἀποκαλύψεως΄΄ καταφέρεται ἐναντίον «τοῦ παράφρονος Ρήγα, ὃς ἐκδοὺς ἐγκύκλια γράμματα διεγερτικὰ κατὰ τῶν νῦν τυράννων ἄνευ τῆς τοῦ Χριστοῦ εὐδοκίας…».
Ὁμοίως ὁ Δεσπότης Ἱερόθεος ἀπὸ τὰ Γιάννενα γράφει εἰς τοὺς Παργιανούς, οἱ ὁποῖοι ἐβοηθοῦσαν τοὺς Σουλιῶτες, «…ἀκούεται νὰ ἀκολουθᾶτε, ὡς μανθάνω, τὰς συμβουλὰς τοῦ Περραιβοῦ, ὁ ὁποῖος σᾶς ἀπατᾶ. Δὲν ἠξεύρετε ὅτι αὐτὸς μὲ κάποιον Ρήγαν Θεσσαλὸν καὶ ἄλλους μερικοὺς παρομοίους λογιωτάτους συνεννοούμενοι μὲ τοὺς Φραντζέζους, ἐσκοπεύαν νὰ κάμνουν ἐπανάστασιν κατὰ τοῦ κραταιοτάτου Σουλτάνου, ἀλλ’ ὁ μεγαλοδύναμος Θεὸς τοὺς ἐπαίδευσε κατὰ τὰς πράξεις των μὲ τὸν θάνατον ὁποὺ τοὺς ἔπρεπε, μόνον ὁ Περραιβὸς ἐσώθη διὰ τὰς ἰδικάς σας ἁμαρτίας».
Ἀκόμη ἂς προστεθῆ ὅτι ὁ Ι. Φιλήμων εἰς τὸ βιβλίον του περὶ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας σημειώνει ὅτι «Ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀφώρισε μάλιστα τὴν ἀνάγνωσιν, ὅσων ἔγραψεν οὗτος κατὰ τοῦ Ἱερατείου». Μία ἀνακρίβεια, ἡ ὁποία ἔκτοτε διεδόθη καὶ ἔγινε πιστευτὴ λόγῳ τῆς βαρύτητος τοῦ ὀνόματος τοῦ συγγραφέως. Οὕτω ἐδημιουργήθη ἡ ἐντύπωσις τῆς ἀντιθέτου τάχα θέσεως τοῦ Ρήγα ἔναντι τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ μελέτη ὅμως τῶν ἔργων τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ καθὼς καὶ τῶν ἀνακριτικῶν ἐγγράφων, τὰ ὁποῖα ἔφερον εἰς φῶς οἱ Αἰμίλιος Λεγρὰνδ καὶ Κώνστ. Ἄμαντος, δεικνύουν ἕνα Ρήγα πιστόν. Ὡς πραγματικὸς ἡγέτης καὶ ὁλοκληρωμένος ἐπαναστάτης ὁ Ρήγας ἐστήριζε τὴν ἐπανάστασίν του εἰς ἀληθεῖς ἀνθρωπίνας ἀξίας. Ἂν καὶ ἐμελέτα τὰ ἔργα τοῦ γαλλικοῦ διαφωτισμοῦ καὶ τὴν γαλλικὴν Ἐγκυκλοπαιδείαν τῶν Diderot καὶ D’Alembert, ὅπως ἔχομε δείξει εἰς σχετικὰς ἐργασίας μας, δὲν ἐπηρεάσθη ἀπὸ τὰ ἀθεϊστικὰ κινήματα τῆς ἐποχῆς του. Ἀντιθέτως ἔπαιρνε ὅ,τι σωστὸν εὕρισκε.
Ἡ διερεύνησις τῶν ἔργων του καθὼς καὶ τῶν ἀνακριτικῶν ἐγγράφων δεικνύουν τὴν ὀρθόδοξον πίστιν τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ. Ἡ θέσις αὐτὴ στηρίζεται εἰς τὰ κατωτέρω τεκμήρια:
1.Ὁ Ρήγας εἰς τὸ λογοτεχνικόν του βιβλίον «Σχολεῖον τῶν ντελικάτων ἐραστῶν», Βιέννη 1790, εἰς τὸν πρόλογον καὶ εἰς τὴν σελ. 117, σημειώνει ὅτι ὁ γάμος εἶναι «μυστήριον», ὅπως πιστεύει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία.
2. Εἰς τὸ βιβλίον του «Φυσικῆς ἀπάνθισμα» Βιέννη 1797, ποὺ τὸ μεγαλύτερον μέρος του ἔχει μεταφρασθῆ ἀπὸ τὴν Γαλλικὴν Ἐγκυκλοπαιδείαν τῶν Ντιντερώ καὶ Ντ’ Ἀλαμπέρ, καταχωρίζονται χαρακτηριστικαὶ φράσεις, ποὺ δείχνουν τὰς πεποιθήσεις του. Μνημονεύει τὴν «Θείαν Γραφὴν» καὶ χρησιμοποιεῖ τὸν ὅρον «ὁ μέγας δημιουργὸς» (σελ. 29, 55), «Κατὰ τὴν Θείαν Γραφὴν τὸ νερόν, ἤτοι ἡ θάλασσα ἐκτίσθη πρῶτον, καὶ δὲν ἐπιδέχεται ἀμφιβολίαν πὼς τὴν ἁλάτισεν εὐθὺς ὁ μέγας δημιουργός, καθὼς εἶναι ἕως τώρα» (σέλ. 55).
Χαρακτηριστικὸν εἶναι καὶ τὸ ἀκόλουθον κείμενον ἀπὸ τὸ ἕκτον κεφάλαιον «Περὶ Ἡλίου», «…πλὴν ἀπ’ ὅλα αὐτὰ δὲν ἠξεύρομεν τίποτες διὰ ἀληθινόν, εἰς τὸν μέγαν δημιουργὸν τὰ πάντα εἶναι εὔκολα, καὶ οἱ ἄνθρωποι δὲν ἁμαρτάνουν ἂν ἐρευνοῦν τὸ ἀποτέλεσμά του καὶ τὸν λόγον του, ὁ ὁποῖος εἶναι πολλὰ μακρυὰ ἀπὸ τὴν περιωρισμένην διάνοιάν τους» (σελ. 40). Καὶ συνεχίζει «Διὰ τοῦτο λοιπὸν οἱ εἰδωλολάτραι ὁπού δὲν εἶχον καμμίαν ἰδέαν θρησκείας, ἐπίστευαν τὸν ἥλιον ὡς δημιουργόν». Ἐπίσης γράφει «Ἡμεῖς ἠξεύρομεν πὼς ἡ Θεία Πρόνοια δὲν ἔκαμε κανένα πρᾶγμα περιττὸν εἰς τὸν κόσμο» (σελ. 158), «εἰς τὸ πλάγι τῆς μήτρας παρατηροῦν οἱ ἀνατόμοι ἕνα μικρὸν σακουλάκι, (δηλ. τὴν ὠοθήκη) μέσα εἰς τὸ ὁποῖον ὁ Δημιουργός τοῦ παντὸς ἔβαλεν ἕναν κάποιον ἀριθμὸν μικρῶν αὐγῶν (δηλ. ὠαρίων)» (σελ. 146).
Ἐπίσης, ὑποστηρίζει ὅτι «ὁ Θεὸς δὲν ἔκτισε τίποτες τοῦ κάκου» (σελ. 40) καὶ διερωτᾶται πῶς «οἱ νεώτεροι ὅμως προβάλλουν ὅτι ἂν δὲν χρησίμευαν εἰς τὴν τεκνογονίαν τὰ ἀρσενικὰ ψάρια, διατὶ ἐκτίσθησαν παρὰ Θεοῦ;» (σελ. 121). Ἀκόμη χαρακτηριστικὰ παρατηρεῖ γιὰ τὴν σοφία τοῦ Δημιουργοῦ: «Ὅθεν ἂς φωνάξωμεν ὅλοι ὁμού, Κύριε τὰ ἔργα σου εἶναι μεγάλα καὶ πολλά, πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας καὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν σου εἰσὶν οἱ οὐρανοί» (σελ. 107). Ἀναφέρεται καὶ στὴν Ἱερὰ ἐξέτασιν, τὴν ὁποία καὶ λοιδωρεῖ (σελ. 23-24).
3. Εἰς τὸ σημαντικὸν ἐπαναστατικόν του κείμενον «Νέα Πολιτικὴ Διοίκησις», ὅπου εὑρίσκονται αἱ πολιτικαί, πολιτειακαὶ καὶ κοινωνικαὶ ἀντιλήψεις τοῦ Ρήγα, παρατηροῦμε τὰ ἀκόλουθα : α) Εἰς τὸ πρῶτον μέρος τὴν «Ἐπαναστατικὴ Προκήρυξιν», ποὺ τὸ μεγαλύτερο τμῆμα εἶναι ἰδικόν του κείμενον, ὑποστηρίζει (σελ.15) τὴν χριστιανικὴν ἀντίληψιν περὶ Πρωτοπλάστου, πὼς «ὅλοι πλάσματα Θεοῦ εἶναι καὶ τέκνα τοῦ Πρωτοπλάστου». Συγχρόνως, ὅμως, ἡ φράσις αὐτὴ δεικνύει καὶ τὴν ἀντίληψιν τοῦ Ρήγα διὰ τοὺς ἀλλοεθνεῖς, πὼς ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἀνεξαρτήτου φυλῆς εἶναι ἴσοι καὶ ἀδέλφια μεταξύ των. Ἔτσι ἡ ἰσότης καὶ ἀδελφοσύνη τῶν ἀνθρώπων στηρίζεται, κατὰ τὸν Ρήγα, εἰς τὴν χριστιανικὴν πίστιν. β) Μεταφράζων τὸ Γαλλικὸν Σύνταγμα, τὸ ὁποῖον εἰς τὴν Ἐπαναστατικὴν Προκήρυξιν ἀνέφερε τὸν ὅρον ΄΄Ἀνώτατον Ὦν΄΄(l’ Etre supreme), ποὺ εἶναι ὅρος τεκτονικός, ὁ Ρήγας δὲν τὸν μεταφράζει, δὲν τὸν γράφει εἰς τὸ ἑλληνικὸν κείμενον. Ἂν ἦταν τέκτων, μᾶλλον, δὲν θὰ τὸν παρέλειπε καί, ἴσως, νὰ τὸν εἶχε τονίσει ἰδιαιτέρως γ) Ἀκόμη, χαρακτηριστικὸν τῶν ἀντιλήψεων τῆς χριστιανικῆς παραδόσεως του ἀποτελεῖ καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι εἰς τὴν Σημαίαν τῆς Δημοκρατίας του χρησιμοποιεῖ, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ρόπα
λον τοῦ Ἡρακλέους, καὶ τρεῖς «Σταυρούς»
4. Εἰς τὸν Θούριόν του γράφει συχνὰ διὰ τὸν «Σταυρόν», ὅπως εἰς τὸν στίχ. 22
«…νὰ κάμωμεν τὸν ὅρκον ἐπάνω στὸν Σταυρὸν»
εἰς τὸν στίχ. 109
« ψηλὰ στὰ μπαϊράκια σηκῶστε τὸν Σταυρόν»,
εἰς τὸν στίχ. 123 ἀναφωνεῖ πὼς πρέπει
«…νὰ λάμψη ὁ Σταυρός».
Εἰς τὸν στίχον 30 παρουσιάζει τοὺς σκλαβωμένους νὰ ὁρκισθοῦν εἰς τὸν Θεὸν καὶ ἀναφωνεῖ
«ἂς ποῦμε ἀπ’ τὴν καρδιὰ μᾶς ἐτοῦτα στὸν Θεόν».
Τοὺς Σέρβους ὡς ἀδέλφια χριστιανοὺς τοὺς ἀποκαλεῖ εἰς τὸν στίχ. 69,
«τοῦ Σάβα καὶ τοῦ Δουνάβου ἀδέλφια Χριστιανοί».
5. Ἐπίσης εἰς τὸν «Ὕμνον Πατριωτικόν», εἰς τὴν στροφὴν 14, τονίζει πὼς ἀπαραίτητον στοιχεῖον διὰ τὴν νίκην εἶναι ὁ Σταυρός, ἡ πίστις, ἡ ἀγωνιστικότης καὶ τὰ πολεμοφόδια, συνοψίζων ἔτσι τοὺς παράγοντας τῆς νίκης:
«Σταυρός, ἡ πίστις καὶ καρδιά,
δουφέκια καὶ καλὰ σπαθιά,
γκρεμίζουν Τυραννίαν,
τιμοῦν Ἐλευθερίαν,
ὅπ΄ ἔδωκεν ὁ Πλάστης
στὸ δουνιά, μπρὲ παιδιὰ»
Ὁμοίως, εἰς τὴν στροφὴν 40,
ἀναφωνεῖ διὰ τὸν Σταυρόν:
«Νὰ λάμψη πάλιν ὁ Σταυρὸς
ἂς ἔρχεται τώρα ὀμπρός,
νὰ ἴδωσι τὰ ἄστρα
τοὺς πύργους καὶ τὰ κάστρα
νὰ πέφτουν τῶν Τυράννων
στὴ φωτιά, μπρὲ παιδιά».
Ἔχει ὑποστηριχθῆ ὅτι ὁ Ρήγας δὲν ἀναφέρεται εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν. Ὅμως, εἰς τὸν «Ὕμνον Πατριωτικόν», στροφὴ 13, χρησιμοποιεῖ, χαρακτηριστικῶς τὸν ὅρον «Ὀρθόδοξος χριστιανός», δίδων, μάλιστα, νόημα εἰς τὴν ἀγωνιστικότητα διὰ τὴν ἐλευθερίαν καὶ τὴν σωτηρίαν τοῦ Γένους, καὶ πὼς διὰ νὰ εἶναι «καλός, και ὀρθόδοξος χριστιανὸς» πρέπει νὰ πάρῃ τὰ ἅρματα καὶ νὰ πολεμήσῃ διὰ τὸ καλόν τοῦ Γένους:
«Ὁποῖος λοιπὸν εἶναι καλὸς
κι ὀρθόδοξος χριστιανός,
μὲ τ΄ἅρματα στὸ χέρι,
ἂς δράμη σὰν ξεφτέρι
τὸ Γένος του νὰ σώση
μὲ χαρὰ μπρὲ παιδιά».
7. Εἰς τὰ ἀνακριτικὰ ἔγγραφα σημειώνεται ὅτι ὁ Ρήγας μιλᾶ διὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς του, ἀντίληψιν καθαρῶς χριστιανικήν. Συγκεκριμένως σημειώνεται ὅτι «ὁ Ρήγας ὁμολογεῖ ὅτι πάντοτε ἐπεθύμει τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ καὶ δὴ ὅτι μετὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς του τοῦτο ἔχει ὡς πρῶτον πόθον νὰ ἴδη ἐκδιωκομένους τοὺς Τούρκους ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος».
8. Ἐπίσης, εἰς τὰ ἀνακριτικὰ ἔγγραφα καταχωρίζονται τὰ ἀντικείμενα ποὺ εἶχε ὁ Ρήγας κατὰ τὴν σύλληψίν του εἰς τὴν Τεργέστην (Δεκέμβριος 1797), ὅπου ἐκτὸς τῶν ἄλλων εἶχε καὶ «δέκα ἑλληνικὰ ἀντίτυπα τῆς Καινῆς Διαθήκης».
9. Χαρακτηριστικὸν στοιχεῖον, ποὺ δεικνύει τὴν Ὀρθόδοξον παιδείαν τοῦ Ρήγα, ἀποτελεῖ ἡ φράσις, ποὺ ἀναφέρεται εἰς τὴν ,,πηγὴν τῶν δικαίων τοῦ ἀνθρώπου”. Ἀντιθέτως μὲ τὴν εὐρωπαϊκὴν φυσιοκρατικὴν ἀντίληψιν, ποὺ ἐθεώρη ὡς πηγὴν τὴν Φύσον, ὁ Ρήγας ὑποστηρίζει πὼς πηγὴ τῶν δικαίων εἶναι ὁ Θεός. Διακηρύσσει εἰς τὴν «Ἐπαναστατικὴ Προκήρυξίν» του, ποὺ εἶναι ἰδικόν του κείμενον καὶ ὄχι μετάφρασις ἀντιστοίχου γαλλικοῦ, πὼς ὁ «λαός… ἀπεφάσισεν…νὰ ἐκβοήση μεγαλοφώνως ἐνώπιον πάσης τῆς Οἰκουμένης, …τὰ ἱερὰ καὶ ἄμωμα δίκαια, ὁπού θεόθεν τῷ ἐχαρίσθησαν διὰ νὰ ζήση ἡσύχως ἐπάνω εἰς τὴν γῆν».
10. Τέλος, εἰς τὰ ἔργα του δὲν καταχωρίζεται κάποιον στοιχεῖον ποὺ νὰ δεικνύῃ τὴν ἀρνητικὴν στάσιν τοῦ Ρήγα ἔναντι τῆς χριστιανικῆς πίστεως καὶ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ ὑπὲρ μιᾶς ἀθεϊστικῆς τακτικῆς του. Τὸ ὅτι δὲν κάνει μνεία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τὸ Σύνταγμά του, αὐτὸ δὲν σημαίνει, μετὰ τὰ ὅσα ἀνεφέραμε, ὅτι ἦταν καὶ ἐναντίον της.
Ὡς συμπέρασμα ἠμποροῦμε νὰ εἴπωμεν ὅτι ὁ ἐπαναστάτης Ρήγας Βελεστινλὴς θὰ πρέπῃ νὰ ἀποτελῇ παράδειγμα εἰς τοὺς Ἕλληνας, πὼς θὰ πρέπῃ μὲ κριτικὸν πνεῦμα νὰ ἀξιοποιοῦν τὰ ἐπιτεύγματα τῶν ἄλλων, ἐνῶ παραλλήλως νὰ μένουν ἑδραῖοι εἰς τὰς ἀνεκτιμήτους ἀρχὰς τῆς πίστεώς των.
Αφήστε μια απάντηση